- رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی از ورود «کیوآر کُدها» به کتب درسی سال تحصیلی ۱۴۰۱ـ۱۴۰۰، گفت: ممکن است که یک سری مطالب در کتابهای غیردرسی به طور مکرر چاپ شود و هیچ عکسالعمل و فضایی در جامعه ایجاد نشود اما یک کلمه در کتاب درسی میتواند شرایط و فضای خاصی را در جامعه به وجود آورد.
- تا قبل از اینکه بچهها به مدرسه بروند، احتمالا در بین هدیههایی که به آنها میدهند، کتاب هم قرار دارد؛ کتابهای داستانی که بیشتر از متن آنها، تصاویرشان برای بچهها جذاب است.
اما ورود به مدرسه و دریافت کتاب درسی، متفاوتترین اتفاق است؛ کتابهایی که تصاویر و متونش، دریچهای به دنیای جدیدی به نام علم و آگاهی است.
کتابهای درسی از اهمیت ویژهای برخوردار است؛ به خصوص که به صورت متمرکز تولید شده و بین دانشآموزان تمام کشور توزیع میشود؛ همین اهمیت و جایگاه کتاب درسی باعث شده است که همواره درخواستهای زیاد برای ورود مفاهیم مختلف به کتب درسی وجود داشته باشد و از سوی دیگر نقدهای متعددی هم به کتابهای درسی هم مطرح شود.
در سال تحصیلی جاری نیز نقدهای متعددی به کتب درسی وارد شد؛ نقدهایی که رئیس سازمان و وزیر آموزش و پرورش را هم به واکنش واداشت و مقرر شد تغییرات دو سال اخیر کتابهای درسی بازنگری شود.
به سراغ حسن ملکی رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی رفتیم و در زمان اندکی که داشتیم درباره اتفاقات اخیر سازمان و نقدهای مطرح شده نسبت به آن گفتوگو کردیم.
** کیوآرکدها در کتابهای درسی جدید
*آقای دکتر، برای سال تحصیلی جدید، چه تغییراتی در کتاب های درسی ایجاد شده است؟ در اطلاع رسانیهای قبلی در سازمان از کیوآرکدها نام برده شد که قرار است در کتابهای درسی وارد شود. آیا این موضوع محقق شد؟
یکی از راهبردهای برنامهای ما در ارتباط با کتابهای درسی موجود، غنیسازی آنهاست. به واژه غنیسازی به عنوان کلیدواژه عرایضم عنایت داشته باشید. غنیسازی به این معنا که اعتقاد داریم کتاب درسی ولو در مناسبترین شکل خودش تدوین شود، به طور ذاتی دارای محدودیت است.
یعنی کافی نیست که دانشآموزان از طریق کتاب درسی بتوانند به آنچه که برای زیستن و زندگی امروز به آن نیاز دارند، به دست بیاورند زیرا یک ظرف محدودی است و دارای حجم، محتوا و هندسه معین است.
به تدریج لباس تحول بر تن برنامه درسی مدارس پوشانده خواهد شد
بنا داریم تا زمانی که بستههای تربیت و یادگیری بر اساس راهنماهای برنامه درسی تحولی ما عملا به بار بنشینند و ثمر بدهند، کتابهای درسی خودمان را فراموش نکنیم و مورد اصلاح و غنیسازی قرار دهیم. زیرا برنامههای تحولی ما یک مرتبه اتفاق نخواهد افتاد و نیازمند یک تدریج است.
به تدریج لباس تحول بر تن برنامه درسی مدارس پوشانده خواهد شد. معنای عملیاتی این عرضم، این است که کتاب های درسی موجود عمر خواهند داشت. حالا، ۶، ۷، ۸ سال و … این موضوع به برنامه زمانبندی تحول ما بستگی دارد.
اما در این چند سال نمیتوانیم کتابهای درسی را رها کنیم و کاری با آنها نداشته باشیم. مجموعه کارهایی که می خواهیم انجام دهیم، ذیل عنوان غنیسازی کتابهای درسی قرار میگیرد.
یکی از اقدامات، ایجاد امکان در کتاب های درسی از طریق نصب کیوآر کدهاست تا دانش آموزان بتوانند به محتواهای بیشتری دسترسی پیدا کنند و آن اثر عمده و اصلی این امکان، این است که دانشآموزان بتوانند علاوه بر محتوای کتابهای درسی، به دانش بیشتر، متنوعتر، فیلم های موثرتر و سایر اجزا و مؤلفههای تربیت و یادگیری مؤثر دسترسی پیدا کنند و این اقدام برای سال تحصیلی پیش رو است.
** تغییرات نسبتاً اساسی در کتب مطالعات اجتماعی هفتم، هشتم و نهم
*در محتواهای کتابهای درسی تغییری ندادهاید؟
در محتواها، یک تغییرات جزئی داریم. اما چون بنا داریم بر اساس برنامههای تحولی خودمان، بستههای تربیت و یادگیری را تغییر دهیم، خیلی در همه کتابها دنبال تغییرات مبنایی نبودیم؛ فقط در مطالعات اجتماعی در پایههای هفتم، هشتم و نهم که دوره اول متوسطه محسوب میشود، تغییرات نسبتا اساسی انجام دادهایم و سعی کردهایم سبک زندگی اسلامی و ایرانی را وارد محتوای کتابهای درسی کنیم. ضمن اینکه محتوای کتاب های درسی را کاربردی کنیم و به علم نافع نزدیکتر کنیم و این هم برای مهر سال ۱۴۰۰ است.
در برخی کتابهای دیگر هم یک اصلاحاتی انجام دادیم منتها جزئی هستند و خیلی اصلاحات بنیادین یا کلی غیر از کتاب های مطالعات اجتماعی که اشاره کردم، نداریم مگر بنا بر ضرورت که احساس شود.
*یک سری گلایهها و نقدها نیز به کتابهای درسی بود که قرار بود تغییراتی را اعمال کنید؟
یکی دیگر از تغییرات کتابهای درسی ما، همین اصلاحیههایی است که در همین چند ماه گذشته از سوی منتقدین و جامعه نسبت به کتابهای درسی مطرح شد؛ ما همه آنها را تقریبا بررسی کردهایم و حقیقتا بعضیها را اصلاح کردیم، بعضیها را توضیح دادیم، بعضیها را با اضافه کردن مطلبی، روشنگری بیشتری کردهایم و به طور کلی، نسبت به آن سؤالات و ابهاماتی که از سوی جامعه نسبت به کتابهای درسی مطرح بود، بیتفاوت نبودیم و اقدامات لازم را داشتیم.
** بررسی تغییرات ۲ سال اخیر کتابهای درسی
*وزیر آموزش و پرورش هم مأموریتی داده بودند تا تغییرات چند سال اخیر کتابهای درسی بررسی شود؟
تغییرات ۲ سال اخیر را بررسی کردیم. بعضی موارد بود که احساس کردیم که آنها را به همان حالت قبلی برگردانیم؛ بعضی ها ضرورتی برای آن تغییری که اعمال شده بود، حقیقتا وجود نداشت. البته بعضی از تغییرات هم مفید و لازم بودند که آنها را نگه داشتیم. البته به موقع به معلمان و دانش آموزان، توضیحات لازم را درباره محتواها انجام خواهیم داد. اما بخش عمده آنچه که در گذشته انجام شده است، آنها را بازنگری کرده و بازبینی انجام دادیم.
به عبارت دیگر کارگروه را تشکیل دادیم و الان هم جلساتی داریم و تعطیل نکردیم. چون همیشه این بحث ها و مطالب است و نتیجه کار را هم به آموزش و پرورش منعکس کرده ایم. این کارگروه همچنان پایدار بوده و کارگروه بررسی دیدگاه ها و نظرات افراد منتقد به کتاب های درسی است.
*اشاره کردید که کارگروه پایدار در زمینه نقدهای وارده به کتاب های درسی دارید؛ باید گفت نقدهای متعددی به کتابهای درسی وجود دارد؛ برای اینکه نقدها را ساماندهی کنید، چه کردید؟
همانطور که اشاره کردید، کتابهای درسی ماهیتاً مورد توجه و نقد گروهها و اقشار مختلف در جامعه است و نمیشود کاری کرد. علتش هم این است که یک کالایی است که اولا در سفره تربیتی همه خانوادهها وجود دارد و ثانیا پیامی که از طریق کتاب درسی در جامعه منتشر میشود در حد گستردهای است و یک ابزار با شمولیت زیاد هست یعنی هم پیامهای خوب گسترش پیدا میکند و هم پیامهای نامطلوب، گسترش پیدا میکند و کلا در سطح بینالمللی هم کتاب درسی به عنوان یک وسیله و ابزار حاکمیتی محسوب میشود.
ممکن است که یک سری مطالبی در کتابهای غیردرسی به طور مکرر چاپ شود و هیچ عکسالعمل و فضایی در جامعه ایجاد نشود اما یک واژه و یک کلمه در کتاب درسی، میتواند شرایط و فضای خاصی را در جامعه به وجود آورد که شما برخی از آنها را شاهد بودید.
کتابهای درسی ماهیتاً مورد توجه و نقد گروهها و اقشار مختلف در جامعه است و نمیشود کاری کرد
منتقدان کتابهای درسی را می شود در چند گروه قرار داد. یک گروه واقعا گروه به اصطلاح، صادق و نقادانه و دارای برهان و دلیل هستند. بررسی هایی که می کنند همیشه مورد استفاده ما قرار می گیرد و ما هم در کتاب های درسی از این دیدگاه ها استفاده کرده و استقبال می کنیم و تقاضایمان این است که از این نوع انتفادهای درست، مدلل عقلانی و قوی، ما را دریغ نکنند و بفرستند.
یک گروه افرادی هستند که آنها هم انگیزه شان، منفی نیست ولی از هوشیاری پایین و در سطح تفکر قدری نازل تر به هر دلیلی قرار دارند و بحث هایی که درباره کتاب های درسی می کنند، مطالب قوی و قابل اعتنا نیست. ممکن است که خودشان انتظار داشته باشند به آن مطالبی که این گروه سطحی نگر مطرح میکنند، توجه کنیم ولی بررسی می کنیم و می بینیم اغلب این قبیل موارد پایه های عقلانی و استدلالی قوی ندارد.
** برخی میخواهند از آب گل آلود ماهی بگیرند
گروه سوم کسانی هستند که متأسفانه عناد دارند. حرفی نیست که از دیگران شنیده باشم بلکه تجربه زیسته من، این را میگوید. این افراد تعمد دارند که به اصطلاح فضای کتاب درسی و سازمان پژوهش و وزارت آموزش و پرورش را با طرح یک سری امور واهی و بی اساس و ایجاد جو بر علیه سازمان پژوهش، کدر کنند تا بتوانند به اصطلاح از آب گل آلود ماهی بگیرند. ماهی که می خواهند بگیرند، تخریب و خراب کردن سازمان پژوهش و وزارت آموزش و پرورش است.
این گروه غرض و مرض دارند و می خواهند محکوم کنند و همین گروه هستند که مستقیم و غیرمستقیم، شبکه های بیرونی و خارجی را هم تغذیه می کنند.
گروه چهارمی هم وجود دارند که مشکل فکری و عقیدتی با رویکردی که در کتابهای درسی هست، دارند مثلا فرد تفکر سکولاریستی دارد و با این تفکر، این رویکرد اعتقادی، فرهنگی و دین مدارانه کتاب های درسی را بر نمی تابد.
در حقیقت اصولا این تفکر با جهت گیری آنها سازگار نیست یا مثلا تفکر مارکسیستی دارند و در این زمینه فعال هستند و به دنبال فرصت هستند که بتوانند دیدگاه های خود را مطرح کنند. بعضی هم مشکل فکری و اعتقادی با کتاب های درسی دارند.
نقدهای درست، منطقی و صحیح را در کتابهای درسی اعمال کردیم
ما از نظرات آنهایی که صداقت و خلوص دارند و منتقد واقعی هستند، کاملا استفاده میکنیم و آنهایی که خدای ناکرده عناد دارند و یا موضعگیری فکری و اعتقادی متضادی با ما دارند، حرفهایشان را میشنویم اما بدیهی است که نمیتوانیم دیدگاه آنها را مورد توجه و عمل خودمان قرار دهیم، مگر اینکه آن مطلب، منطقاً صحیح باشد.
آنچه که ما برای امسال انجام دادیم این بود که موارد و نقدها را دسته بندی کردیم؛ آنهایی که درست، منطقی و صحیح بودند را در کتاب های درسی اعمال کردیم.
** برگزاری جشنواره عکس و تصویر روی جلد کتابهای درسی
*یکی دیگر از ایرادات به کتاب درسی به تصاویر و روی جلد آن بوده است، برای حل این مشکل چه کردید؟
یک جشنواره عکس و تصویر روی جلد کتابهای درسی را راهاندازی کردیم که در دست انجام هست و در تیر ماه امسال، جشنواره نهایی و اختتامیه را خواهیم داشت.
*این جشنواره برای همه دورههاست؟
نه، فقط ابتدایی است. تمرکز ما روی دوره ابتدایی است.
*هدف از این جشنواره چیست و قرار است چه اتفاقی بیفتد؟
بر اساس یک فراخوانی، مقرر شد افراد، طرحها، دیدگاهها، تصاویر، عکس، ایده، طرح، هرچه که مربوط به روی جلد کتاب درسی دارند برای ما ارسال کنند و در کمیتههای مربوط بررسی میشود و در نهایتاً تعدادی انتخاب میشود.
هدف ما این است که یک امکان و فرصتی فراهم کنیم که بتوانیم از محصولات فکری و هنری گروههای مختلف در جامعه بهرهبرداری کنیم و بتوانیم در واقع فرصت و شرایط مطلوبتری برای طراحی روی جلد کتابهای درسی به وجود آوریم. شخصا به این جشنواره خیلی خوش بین هستم.
*فکر میکنید با اقداماتی که انجام دادید، امسال باز هم نقد به کتابهای درسی باشد؟
فرایند تغییر و اصلاح کتابهای درسی را از صفر تا ۱۰۰ بررسی کردیم و در یک فرایندی تدوین کردیم. به تصویب رساندیم. الان معلوم است تغییری که در یک کتاب میخواهد شروع شود، چه فرایندی باید طی کند.
امسال هم که کتابها میخواهد برای چاپ ارسال شود باز در واقع ملاک و مبنایمان عمل به همان فرایندی است که در سال گذشته طراحی کردیم.
اقداماتی است که امسال انجام دادیم، معتقدم و امید دارم که در حقیقت خیلی از آن مسائلی که سال گذشته بر علیه کتاب های درسی مطرح کردند، امسال انشاءالله نخواهیم داشت.
** راهنمای حوزههای تربیت و یادگیری تولید شد
*در مصاحبههایتان از تولید راهنمای حوزههای تربیت و یادگیری صحبت کردید، این راهنماها تهیه شدند؟
بله انجام شد.
*خب هدف از ایجاد این راهنما چیست؟
با تولید این راهنماها در فرایند تولید بستههای تربیت و یادگیری، نقشه راه آماده شده است. ولی نقشه راه است و این راه را باید برویم یعنی نقشه که برای ما راه نمیشود. نقشه به ما می گوید راه کدام است.
بستههای یادگیری که در دست طراحی و تولید است، یادگیریها را از انحصار کتاب درسی خارج میسازد
این راهنماهای برنامه درسی در یازده حوزه تربیت و یادگیری، به ما نشان میدهد که کدام راه را باید برویم. چگونه برویم و در چه مرحله بندی برویم و هدفگذاری ما چگونه است و امثال اینها. که این در نوع خودش، بنده به عنوان دانش آموخته برنامه درسی عرض می کنم که در تعلیم و تربیت کشور یک رویداد بی سابقه است و به موقع دفاع خواهم کرد.
*تغییری که در کتاب های مطالعات اجتماعی انجام دادید، بر اساس راهنمای برنامه درسی بوده است؟
بر اساس آن است. مطالعات اجتماعی در همین نگاه تحولی، صبغه دیگری پیدا خواهد کرد. اصلاحاتی که در این درس انجام شده است، در راستای تحول است ولی به هر حال مدنظر داشته باشید که کتاب درسی به طور ذاتی محدودیت دارد. باید برنامه درسی جایگزین کتاب درسی شود.
بستههای یادگیری که در دست طراحی و تولید است، یادگیریها را از انحصار کتاب درسی خارج میسازد.
انتهای پیام/
ثبت دیدگاه