با شکست دونالد ترامپ و پیروزی جو بایدن، انتظار و توقعی برای برخی مسئولان، جریانات سیاسی و رسانهها در ایران به وجود آمد که برجام بهزودی احیاء خواهد شد اما به نظر میرسد ماجرا پیچیدهتر از آن است که تصور میشد.
درحالیکه تجربه چهار سال گذشته ثابت کرد راهبرد فشار حداکثری ترامپ برای اجبار ایران به نشستن پای میز مذاکره جهت رسیدن به توافقی دیگر با شکست مواجه شده اما به نظر میرسد فعلاً نمیتوان به کنار گذاشتن کامل این سیاست خوشبین بود؛ چراکه جو بایدن و دموکراتها نیز تاکنون بهصورت رسمی از سیاست خود در قبال برجام رونمایی نکردهاند.
به همین دلیل است که طی هفتهها و ماههای گذشته دموکراتها از سناریوهای مختلفی سخن گفتهاند که از آن جمله میتوان به بازگشت بدون قید و شرط، بازگشت مشروط به عقبنشینی ایران از گامهای برداشتهشده برای کاهش تعهدات هستهای تا توافقی جدید برای گستردهتر شدن برجام اشاره داشت.
اما به نظر میرسد حتی به فرض عملیاتی شدن یکی از دو سناریوی اول (بازگشت مشروط یا بیقیدوشرط) دموکراتها در نظر دارند تضمینهایی در راستای آغاز مذاکرات برجامی و فرابرجامی در آیندهای بسیار نزدیک به دست آورند.
البته رصد موضعگیری کشورهایی اروپایی، رسانهها و نهادهای بینالمللی بیانگر تأکید بر سناریوی سوم یعنی گستردهتر شدن برجام است. ازاینرو در چند روز گذشته پارلمان اروپا و کمیته روابط خارجی انگلیس ادعاهای جدیدی در زمینه حقوق بشر، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مسائل منطقهای و موشکی علیه ایران مطرح کردهاند. اعضای پارلمان انگلیس همچنین خواهان این شدهاند که یک استراتژی مشترک با آمریکا در خلیجفارس برای کنترل ایران تدوین گردد.
به این موارد میباید موضعگیری اخیر کشورهای فرانسه و آلمان را نیز اضافه کرد. در حال که پاریس از مسائل حقوق بشری برای ایجاد فشار به ایران بهره گرفته و همزمان خواستار این شد که ایران فوراً به تعهدات کامل برجامی خود بازگردد و از انجام هر اقدامی که توافق را به خطر میاندازد خودداری کند، برلین نیز از ضرورت توافق جدید و برجام پلاس سخن گفته است.
به این مسائل میباید به جنگ روانی و عملیاتی جدید رسانههای غربی برای برجستهسازی آنچه در این سالها «تهدید ایران» نامبردهاند اشاره داشت. مثلاً خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس اخیراً مدعی شده که ایران در میانه درگیریهای داخلی در آمریکا، مشغول ساخت تأسیسات هستهای زیرزمینی در فردو است. رویترز نیز در اقدامی تأملبرانگیز خبر کشف یک مین دریایی متعلق به ایران که توسط نیروهای ائتلاف به رهبری سعودیها کشف شده را به سر تیتر خبرها تبدیل میکند.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز در اقدامی عجیب و خلاف بیطرفی وارد میدان شده و در راستای اهداف غربیها (شبیه موضعگیری هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان) از لزوم توافق جدید سخن میگوید. گروسی اذعان داشته تخلفات و نقض تعهدات از سوی ایران به حدی رسیده که امکان بازگشت به نقطه اول دیگر وجود ندارد و باید شرایط و توافق جدیدی برای انجام تعهدات پیشبینی شود!
موضوع این است باوجود تمام صحبت های طلبکارانه، زمانی که دولت امریکا از برجام خارج شد ایران تا مدتها به تعهدات خود پایبند بود که عملاً اتفاقی برای جبران خسارت صورت نگرفت. اما در حال حاضر انسجامی به لحاظ دیدگاهی بین کشورهای اروپایی، آمریکا و حتی آژانس بینالمللی انرژی اتمی شکلگرفته تا شرایط جدید را به ایران تحمیل کنند.
این اتفاق در حالی رخداده که به نظر میرسد در ایران نوعی خوشبینی نسبت به برجام و بازگشت جو بایدن به آن شکلگرفته است. احتمالاً به همین دلیل بوده که حجتالاسلاموالمسلمین حسن روحانی، رئیسجمهور روز چهارشنبه ۱۹/۹/۱۳۹۹ در جلسه هیئت دولت عنوان داشته بود:
«آن فرد کمسواد تاجر مسلک کاغذی را خطخطی کرد و گفت از برجام خارج شویم. نفر بعد کاغذ را بردارد و آن را امضا کند. برگشتن به برجام و انجام به تعهدات نیاز به زمان و مذاکره ندارد. هر دو برگردیم. هر دو یعنی ۱+۴ به تعهداتش عمل کند. نیاز به آمریکا نیست. آمریکا هم برگردد ما هم برمیگردیم».
در نهایت باید گفت با توجه به اجماع غربیها علیه برجام که از دیدگاه آنها توافقی ناقص بوده، ضرورت دارد تا ایران نیز سناریوهای مختلفی را برای ماههای آینده در نظر بگیرد و خوشبینی نسبت به دموکراتها کنار گذاشته شود. فراموش نشود در دوره اول دولت اعتدال نیز باوجود توافق هستهای و روی کار بودن باراک اوباما و معاون اولی جو بایدن سهم ایران از آن «تقریباً هیچ» بود.
ثبت دیدگاه