هنوز مهدکودک‌ها و مدرسه‌ها در پی شیوع کرونا تعطیل‌اند. این متن راهکارهایی با شما در میان می‌گذارد تا بتوانید با کودکانی که کرونا مجبورشان کرده در خانه بمانند، بهتر تا کنید.
ما همیشه با کار کردن برای بقا جنگیده‌ایم و حالا باید با کار نکردن برای بقا بجنگیم. باید در خانه بمانیم و این مساله‌ا‌ی اجتناب‌ناپذیر است. ما ضرورت این تصمیم را درک می‌کنیم اما آیا ذهن کوچک کودک نیز از این ضرورت باخبر است؟
کودکان برای درک جهان به ما نیاز دارند. پنهان کردن اطلاعات از کودکان، برخورد نظامی برای رعایت بهداشت و محروم کردن آن‌ها از تصمیم‌گیری باعث می‌شود تا قرنطینه برای کودکان شبیه به زندان باشد. والدین می‌توانند با ایجاد مکالمه و ارائه اطلاعاتی متناسب با سن کودکان، تحمل دوران قرنطینه را برایشان راحت‌تر کرده و از فروپاشی روانی آن‌ها نیز جلوگیری کنند.
در این مقاله با روش‌های مراقبت از روان کودکان در دوران قرنطینه آشنا شده و نکات موثر برای مکالمه درباره کرونا، قرنطینه و رسانه را مرور می‌کنیم. با رعایت این نکات می‌توانیم در این دوران، دوستان بهتری برای کودکانمان باشیم.
چند کلمه حرف حساب با والدین
از زمان شیوع ویروس کووید-۱۹ در چین، بیش از ۲,۸۹۷,۶۴۵ نفر به بیماری کرونا مبتلا شده‌اند و بیش از ۲۰۲,۸۸۰ نفر نیز جان باخته‌اند. اما هیچ مورد مرگی در بازه سنی ۰ تا ۹ سال ثبت نشده است. این نشان می‌دهد که کودکان به اندازه بزرگسالان در معرض ابتلا به کرونا قرار ندارند اما به‌هر‌حال کودکان نیز مانند ما باید در قرنطینه خانگی بمانند.
کودکی که برای بازی کردن در پارک بی‌تابی می‌کرد، حالا باید از پنجره به تماشای پارک خالی بنشیند. تا چند ماه پیش، این فقط سکانسی از یک فیلم آخرالزمانی بود اما حالا تبدیل به یک سریال تکراری از زندگی ما شده است. کودک ممکن است با خود فکر می‌کند: چه اتفاقی افتاده؟ آیا من هم می‌میرم؟
کودکان از نحوه واکنش خانواده به این بیماری تاثیر می‌گیرند و در زمینه مهارت کنترل بحران، کاملا شبیه به والدینشان می‌شوند. آنچه شما درباره کرونا می‌گویید و انجام می‌دهید، می‌تواند اضطراب کودک شما را افزایش یا کاهش دهد. با این حال سانسور کردن واقعیت اشتباه است. کودکان درباره جدی بودن خطر بیماری و نکات بهداشتی نیاز به اطلاعاتی دارند که واقعی و متناسب با سن آن‌ها باشد.
برای آگاهی بخشیدن به کودک و حفظ سلامت روان او، انجام دادن چهار اقدام زیر حیاتی است:
مرحله اول: مکالمه با کودک درباره نگرانی‌هایش
مرحله دوم: آموزش اقدامات پیشگیرانه به کودک
مرحله سوم: ایجاد احساس کنترل در او
مرحله چهارم: محدود کردن رسانه
با مطالعه این مقاله می‌توانید با این اقدامات آشنا شوید و اضطراب کودک را کاهش دهید. قرنطینه نباید شبیه به زندان باشد؛ دوران خانه‌نشینی را برای کودکان دل‌نشین کنید.
مرحله اول: مکالمه با کودک درباره نگرانی‌هایش
ما نمی‌دانیم که بچه‌ها چه چیزهایی را از کجا یاد می‌گیرند. منبع آن‌ها می‌تواند معلم یا دوستانشان باشد. از همه مهم‌تر؛ هر کودکی که به رسانه دسترسی داشته باشد، قطعا اطلاعاتی در اختیار دارد. بچه‌ها می‌توانند اطلاعات را نادرست تفسیر کنند و همچنین می‌توانند اطلاعات غلط را باور کرده و تحت تاثیر قرار بگیرند. در غیاب اطلاعات واقعی، کودکان معمولا موقعیت‌هایی را به‌مراتب بدتر از واقعیت تصور می‌کنند. در موقعیت‌های بحرانی کودکان واقعا به ما نیاز دارند تا اطلاعات را برایشان تفسیر کنیم.
در چنین شرایطی، نادیده گرفتن مکالمه می‌تواند به کودک صدمه بزند. ممکن است کودک فکر کند که صحبت کردن درباره مشکلات، ناراحت‌کننده یا زشت است. درست است که حرف زدن با کودک درباره کرونا دشوار است اما باعث می‌شود شما با روشی مناسب به کودک نزدیک شوید و به کودک اطمینان می‌دهد که برای طرح مسائل و مشکلات بعدی نیز می‌تواند به شما مراجعه کند.
در حالی که ما جان کودکان را از کرونا در امان نگه می‌داریم، باید از سلامت ذهن و روان آن‌ها نیز مراقبت کنیم. پس از بازگو کردن حقایق طفره نروید چون کودکان مکالمات شما را قبلا شنیده‌اند و از همه‌چیز خبر دارند!
۸ نکته برای مکالمه با کودک
کرونا و قرنطینه خانگی برای بسیاری از ما تازگی دارد و ما تجربه خاصی برای توضیح این مسائل به کودکان نداریم. اما متخصصان در سراسر جهان، رعایت این نکات را هنگام مکالمه با کودکان توصیه کرده‌اند:
۱.۱. آرامش را حفظ کنید
انتقال یک پیام آرامش‌بخش به کودک، آن هم زمانی که شما کاملا مضطرب هستید، تنها باعث سردرگمی کودک می‌شود. قرار نیست با صحبت کردن درباره حوادث، کودکان را بترسانیم. ایجاد یک مکالمه آرامش‌بخش تنها زمانی ممکن است که خود ما در ابتدا اضطرابمان را کنترل کنیم.
اگر احساس اضطراب دارید، با کودک صحبت نکنید. اضطراب شما برای او به راحتی قابل‌تشخیص بوده و ممکن است او را نیز مضطرب کند. قبل از صحبت با کودک، سعی کنید خود را آرام کنید. کودکان نباید تحت تاثیر اضطراب شما قرار بگیرند و تصور کنند که جهان ترسناک است زیرا این تصور ممکن است آن‌ها را از کنجکاوی و درگیر شدن با جهان باز دارد.
حرف زدن درباره کرونا در شب و تاریکی می‌تواند برای کودک دلهره‌آور باشد. یک فضای امن و روشن را در ساعاتی از روز انتخاب کنید تا بتوانید کاملا به کودک توجه داشته باشید و توجه او را نیز جلب کنید. در زمان مکالمه نباید خسته، گرسنه و عجول باشید. گاهی اوقات، گپ زدن در کنار هم (هنگام تماشای تلویزیون یا هنگام رانندگی) بهتر از مکالمه چهره به چهره است.
به کودکان (به‌ویژه کودکان خردسال) اصرار نکنید که راحت باشند یا حتما بنشینند. اجازه دهید خودشان شرایط را تنظیم کنند. اگر به هر دلیلی کودک متوجه استرس شما در زمان مکالمه شد، به او بگویید: «این احساس زودگذره! یکم دیگه حالم خوب میشه و احساس بهتری دارم عزیزم!»
۱.۲. با سوال شروع کنید
شما نمی‌توانید نگرانی کودک را برطرف کنید تا زمانی که ندانید نگرانی او دقیقا چیست. پرسیدن سوال به شما کمک می‌کند بفهمید که کودک از قبل چه می‌داند و به شما اجازه می‌دهد هرگونه اطلاعات غلط را تصحیح کرده و بدانید از کجا می‌خواهید وارد گفتگو شوید. با یک سوال کلی درباره اینکه او چه شنیده است، شروع کنید. بگذارید سوالات او راهنمای شما برای ارائه اطلاعات باشد.
در صورتی که او شنیده باشد که مردم جهان دارند می‌میرند، مکالمه شما متفاوت خواهد بود با موقعیتی که او فقط شنیده باشد که این بیماری هم شبیه سرماخوردگی است.
اگر فرزند شما زیر ۶ سال است و هنوز درباره ویروس نشنیده و تمایلی هم به صحبت کردن ندارد، ممکن است واقعا به مکالمه نیازی نباشد چون در این مرحله اضطراب غیرضروری ایجاد می‌کند. در هر صورت شما کودک خود را بهتر از هرکسی می‌شناسید.
برای شروع مکالمه می‌توانید سوالاتی از این دست مطرح کنید:
- درباره کرونا چیزی شنیدی؟
- درباره این بیماری چی فکر می‌کنی؟
- می‌دونی ویروس چیه؟
- چه احساسی درباره‌ش داری؟
- سوالی درباره اتفاقای جدید داری؟
سوالات کودک را از قبل پیش‌بینی کرده و برای پاسخگویی آماده باشید اما او را با اطلاعات بمباران نکنید! در آغاز تنها مهم است که بدانید میزان نگرانی او از کرونا چقدر است. سرنخ را از کودک بگیرید. از او دعوت کنید تا هر چیزی که درباره کرونا شنیده و هر احساسی که دارد را به شما بگوید.
۱.۳. نگرانی‌ها را تایید کنید
هیچ دلیلی برای نادیده گرفتن حقیقت وجود ندارد! اپیدمی اتفاق افتاده و شرایط واقعا بحرانی است. منطقی است که کودک شما نگران باشد چون احتمالا هرگز چنین پدیده‌ای را تجربه نکرده است. بسیار مهم است که نگرانی‌های کودک را تایید کنید و به او بگویید: «احساساتت کاملا واقعیه!»
اگر کودک شما می‌ترسد زیرا بعضی از بچه‌ها در مدرسه به او گفته‌اند که ممکن است بمیرد، این یک ترس واقعی است و شما باید آن را جدی بگیرید. اگر فقط به کودک بگویید: «هیچ‌چیز برای ترسیدن وجود نداره» ممکن است احساس او کاملا شنیده نشوند. ما باید کودکان را ترغیب کنیم تا احساسات خود را کشف کنند زیرا شناخت این احساسات به آن‌ها اجازه می‌دهد تا با پریشانی خود کنار بیایند. به کودک گوش دهید و آنچه کودک احساس می‌کند را جدی بگیرید. شما نمی‌توانید به کودک بگویید که ترسش اشتباه است اما می‌توانید با صدای آرام بگویید: : «من می‌فهمم که این می‌تونه خیلی چیزِ ترسناکی باشه!»
سپس با او همدلی کنید و به او اطمینان دهید که ایمن است و خطری او را تهدید نمی‌کند. می‌توانید درباره زمانی که در کودکی می‌ترسیدید، خاطره‌ای برای او تعریف کنید و پس از آرام شدن کودک، به کارهای روزمره خود بپردازید. این فرصت وجود دارد که در طی روز، دوباره درباره ویروس صحبت کنید. به یاد داشته باشید که کودکان به شیوه‌های مختلفی نسبت به استرس واکنش نشان می‌دهند:
- چسبیدن به والدین
- گوشه‌گیری و آشفتگی
- شب‌ادراری
- تحریک‌پذیری
- خستگی مفرط
- اضافه وزن
- خودارضائی
- مشکلات در خوابیدن و…
علائم را جدی بگیرید و در صورت بروز اضطراب بیش از حد، با متخصص کودکان صحبت کنید.
۱.۴. ساده صحبت کنید
کرونا می‌تواند برای کودک یک پدیده ترسناک و غیرقابل درک باشد. به همین دلیل ادبیات شما هنگام گفتگو با او بسیار مهم است. باید اطلاعات ضروری را به یک زبان قابل‌فهم برای کودک ترجمه کنید. توانایی کودکان در برخورد با اطلاعات پیچیده، با افزایش سن بالا می‌رود. با این حال متخصصان استفاده از «زبان ساده» را برای همه گروه‌های سنی پیشنهاد می‌کنند. استفاده از زبان ساده باعث می‌شود کودکان به شما گوش دهند و سوالات خود را راحت‌تر بپرسند.
کودکان مانند همه ما در معرض شایعات و اطلاعات غلط در مورد کرونا هستند، به‌ویژه آن دسته از کودکانی که زودتر از زمان مناسب، به رسانه‌های اجتماعی دسترسی پیدا کرده‌اند. به همین دلیل والدین باید به زبانی ساده برای کودکان توضیح دهند که کرونا یک ویروس جدید است و به همین دلیل مردم آن را بسیار جدی می‌گیرند. شما باید به کودک اطمینان دهید که بچه‌ها نسبت به ویروس آسیب‌پذیر نیستند اما با این حال باید مراقب باشند و نکات بهداشتی را رعایت کنند.
شما می‌توانید درباره کرونا با لبخند صحبت کرده و از شوخ‌طبعی استفاده کنید. از ارائه جزئیاتی مانند آمار جان‌باختگان، تعداد مبتلایان، اسامی کشورهای درگیر و… خودداری کنید زیرا ورود به این مباحث، بیشتر باعث ایجاد نگرانی می‌شود. به‌جای آن سعی کنید به سوالات کودک پاسخ دهید. دنیای کودک بسیار کوچک است و او بیشتر نگران پدر، مادر، خواهر، برادر و حیوان خانگی خود است. بنابراین شما باید به او اطمینان دهید که خطری آن‌ها را تهدید نمی‌کند.
اطلاعات زیادی درباره کرونا وجود دارد. وظیفه شما این است که اطلاعات را فیلتر کرده و نکات شفاف و مربوط را جدا کنید و در اختیار کودک قرار دهید. نیازی نیست کودک را با تیترها و اطلاعات مختلف بمباران کنید زیرا هدف اصلی مکالمه، ابراز احساسات کودک و جلوگیری از خیال‌بافی‌های ترسناک است. تنها کافیست مکالمه را مفید و موثر نگاه دارید.
برای مثال اگر می‌خواهید درباره واکسن این بیماری صحبت کنید، به کودک نگویید: «هیچ درمانی برای این بیماری کشف نشده!» بجای آن به کودک بگویید: «دانشمندا دارن تلاش می‌کنن تا واکسن کرونا رو پیدا کنن» ممکن است برای شما، این دو جمله تفاوت خاصی نداشته باشد اما در ذهن کودک، اقیانوسی از امید و معنا ایجاد می‌کند. در زمان مکالمه با کودکان، مراقبت زبان خود باشید و هیچ‌گاه قدرت کلمات را دست‌کم نگیرید!
۱.۵. واقعیت را بگویید
واقعیت را با کلماتی متناسب با سن کودک و به شکل قابل‌درک برایش بیان کنید. بچه‌های مدرسه‌ای به دلیل دسترسی به رسانه‌های اجتماعی، اطلاعات بیشتری نسبت به فرزندان خردسال دارند. بنابراین توجه داشته باشید که اگر با آن‌ها صحبت نکنید، اطلاعات را از منابع غیر معتبر کسب کرده و ممکن است برداشت‌های نادرست از آن‌ها داشته باشند. کودکان شما بسیار باهوش هستند، اگر واقعیت را از آن‌ها پنهان کنید، به‌سرعت می‌فهمند و این باعث می‌شود دیگر به شما اعتماد نکنند. پیش‌دستی کنید و در زمینه به اشتراک‌گذاری اطلاعات، رفیق مطمئن‌تری نسبت به دیگران باشید.
به پیام‌های مثبت توجه کنید. شنیدن این نکته که بچه‌ها در برابر کرونا آسیب‌پذیر نیستند، برای خود کودک نیز مهم است. شما می‌توانید به او بگویید که اکثر کودکان به کرونا مبتلا نمی‌شوند. به فرزند خود اطمینان دهید که بیشتر افراد فقط به بیماری خفیف مبتلا می‌شوند و طی چند هفته کاملا بهبود می‌یابند. اگر حیوان خانگی دارید حتما تاکید کنید که از او نیز مراقبت می‌کنید. تمام سختی‌هایی که برای مراقبت از سلامتی وجود دارد را برایش توضیح دهید. بر نقش پزشکان و پرستاران تاکید کنید و بگویید که آن‌ها برای کمک به ما تلاش می‌کنند.
بهترین راه برای کاهش استرس کودکان، ارائه اطلاعات متناسب با سن است:
- کودکان ۴ تا ۸ سال به اطلاعات مختصر و ساده‌ای نیاز دارند تا بدانند خانه‌هایشان امن است و بزرگسالان برای حفظ سلامتی آن‌ها تلاش می‌کنند. برایشان درباره اقدامات روزانه مردم برای پیشگیری (مانند شستن دست‌ها) بگویید و تاکید کنید که تمام بزرگسالان در حال تلاش برای ریشه‌کن کردن این بیماری هستند.
- کودکان ۹ تا ۱۳ سال معمولا درباره ایمن بودن خودشان می‌پرسند و می‌خواهند بدانند کرونا در وضعیت مدرسه و جامعه چه تاثیری می‌گذارد. این کودکان ممکن است نیاز به کمک داشته باشند تا واقعیت را از شایعه جدا کنند. برای آن‌ها در مورد تلاش مدیران مدرسه و جامعه برای جلوگیری از شیوع کرونا صحبت کنید.
- کودکان ۱۴ تا ۱۸ سال قادرند به شیوه‌ای عمیق‌تر (مانند بزرگسالان) به بررسی کرونا بپردازند و می‌توانند مستقیما به منابع مناسب مراجعه کنند. پس به آن‌ها اطلاعات واقعی و دقیق راجع به وضعیت فعلی کرونا ارائه دهید.
ایجاد اعتماد و صراحت در مکالمه مهم است اما به خاطر داشته باشید که رفتار صادقانه، شجاعانه و شفاف با کودکان، فقط مربوط به دوران قرنطینه یا بحران نیست! این باید الگوی همیشگی رفتار ما باشد.
پس از پایان توضیحات نیز بهتر است که گفتگو به موضوعی ختم شود که برای کودک خوشایند به نظر می‌رسد. مثلا بپرسید: «برای ناهار چی دوست داری؟» یا «فکر می‌کنی امشب توی بازی مار و پله، تو برنده میشی یا بابا؟»
۱.۶. به‌روز و قابلاعتماد باشید
اگر والدین دقیقا می‌دانستند که در کشور چه می‌گذرد و چه اتفاقی در آینده می‌افتد، مراقبت از کودکان بسیار ساده‌تر می‌بود. متاسفانه در شرایط فعلی که هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی شفافی وجود ندارد، مراقبت از کودکان در روزهای بحرانی از هر زمان دیگری دشوارتر است و والدین مجبورند بار بی‌توجهی مسئولان را بر دوش بکشند. پس به‌عنوان پدر یا مادر، خود را در ارتباط با مسئله کرونا آموزش دهید و به پست‌های رسانه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام اکتفا نکنید.
سعی کنید خود را به‌روز نگه داشته و برای کسب اطلاعات به منابع و سایت‌های معتبر مراجعه کنید. پیام‌های بی‌منبع تلگرام و ویدئوهای بی‌در و پیکر واتساپ را برای کودک خود بازنشر نکنید. همچنین از وارد کردن سیاست و عقاید شخصی به مساله کرونا، جدا خودداری کنید. برای کودک منبعی معتبر باشید تا احساس اعتماد‌به‌نفس کند.
به‌عنوان پدر یا مادر، لازم نیست همه جواب‌ها را بدانید. مهم این است که در صورت نیاز، همیشه برای صحبت کردن حاضر باشید. به کودک فرصت کافی برای پرسیدن سوال بدهید. نیازی نیست به‌سرعت پاسخ بدهید، اگر جواب را نمی‌دانید کافیست بگویید: «امشب جوابشو با هم پیدا می‌کنیم.» وضعیت این بیماری در حال تغییر است و با گذشت زمان ممکن است اطلاعات جدیدی پیدا شود که لازم بدانید با کودک خود در میان بگذارید. پس مهم است که با توجه به اطلاعات جدید، همه‌چیز را دوباره بررسی کرده و در صورت نیاز مکالمه را از نو آغاز کنید.
۱.۷. صبور و مهربان باشید
کودکان همیشه در مورد نگرانی‌های خود به‌راحتی صحبت نمی‌کنند، پس صبور باشید و به سرنخ‌ها توجه کنید. مکالمه را به یک بار محدود نکنید زیرا کودکان به اطمینان نیاز دارند. برای کودکان خردسال بسیار عادی است که یک سوال تکراری را بارها و بارها بپرسند، سپس به بازی برگردند و بعد دوباره بیایند تا سوالات بیشتری بپرسند.
به واکنش‌های کودکتان به‌گونه‌ای حامیانه پاسخ دهید. کودکان در شرایط سخت به عشق و توجه بزرگ‌ترها نیاز دارند. بنابراین تا می‌توانید به آن‌ها توجه کنید و برایشان وقت بگذارید. مهم است او بداند که شخصی دارد که به حرف‌هایش گوش می‌دهد. این فرصتی برای کمک به کودک است تا بداند وقتی درباره مسئله‌ای احساس نگرانی دارد، می‌تواند با شما صحبت کند.
کودکان باید به والدین و خانواده خود نزدیک باشند پس تا جای ممکن از جدا کردن آن‌ها از سرپرستانشان خودداری کنید. چنانچه به دلایل مختلف (مانند بستری شدن در بیمارستان) مجبور به جدایی هستید، مرتب با کودک تماس تلفنی یا تصویری داشته باشید و همچنان به او اطمینان دهید که همه چیز مرتب است.
با مهربانی صحبت کنید. قرار نیست با تحکم بگویید: «دستگیره‌ها رو لمس نکن و به هیچ‌چیز دست نزن!» مسلما شما نمی‌خواهید که کودکتان پارانوئید شود. به کودک بگویید که دوستش دارید و به او محبت فراوان کنید. تاکید کنید که او و اعضای خانواده سالم هستند و شما از او مراقبت می‌کنید.
۱.۸. از تعصب دوری کنید
وقتی تنش بالا می‌رود، گاهی ناخودآگاه سعی می‌کنیم کسی را مقصر بدانیم. از سرزنش بیش از حد، خودداری کنید. مهم است که از برچسب زدن به یک گروه از افراد، با ملیت یا نژاد خاص به‌عنوان مسئول ویروس جلوگیری کنیم. اظهار نظرهای منفی نسبت به دیگران باید متوقف شود. از هرگونه اظهار نظری که بزرگ‌سالانِ دیگر در خانه شما درباره کرونا دارند، آگاه باشید. ممکن است مجبور باشید تذکر دهید که نظرات آن‌ها نباید در فضای خانه منتشر شود.
برای کودک توضیح دهید که هر سرفه یا عطسه‌ای به معنای بیماری نیست. این مهم است که کودکان با احترام با یکدیگر رفتار کنند و از نتیجه‌گیری درباره اینکه چه کسی مشکوک به کروناست، خودداری کنند. برای مثال هنگام پخش اخبار مربوط به کرونا، از شهر قم به‌عنوان یکی از مراکز شیوع بیماری نام برده می‌شود. اما فقط اینکه شخصی از نزدیکان شما اصلیت قمی دارد، به معنای بیمار بودن او نیست. کودکان باید بدانند که قوم و نژاد در احتمال ابتلا به ویروس تاثیر ندارد.
این کار نه‌تنها اضطراب کودک را کاهش می‌دهد، بلکه او را از ابراز تعصب یا ترس نسبت به افراد دیگر باز‌می‌دارد. توضیح دهید که این ویروس مختص یک کشور یا گروه خاصی از انسان‌ها نیست. زمینه‌های مبارزه با نژادپرستی را از همین حالا در کودک ایجاد کنید.
۱.۹. آمادگی برای سوالات متداول
کرونا بر اخبار حاکم است و کودکان مثل همیشه سوال‌های دشواری درباره آنچه اتفاق می‌افتد، می‌پرسند. بیایید با هم چند سناریوی همیشگی را بررسی کنیم:
- کرونا چیه مامان؟
می‌توانید به فرزندان خردسال بگویید: «کرونا یه نوع ویروسه.» بسته به اینکه فرزند شما چند سال دارد و چقدر می‌داند، می‌توانید به این نکته اشاره کنید: «این بیماری یکم با سرماخوردگی فرق داره و جدیده اما دانشمندا واقعا دارن تلاش می‌کنن تا اونو درمان کنن.»
- ویروس چیه؟
می‌توانید بگویید: «باکتریا و ویروسا موجودات کوچولویی هستن که به اونا میکروب هم میگن و برای دیدنشون به میکروسکوپ نیاز داریم. ما نمی‌تونیم بدون باکتریا و ویروسا زندگی کنیم. اونا کارای مهمی برای کره زمین انجام می‌دن. اما بعضیاشونم ما رو مریض می‌کنن. دقیقا مثل زنبورا! زنبور به ما عسل می‌ده اما بعضی وقتا هم نیش می‌زنه!»
- ویروس همون باکتریه؟
بسته به سن کودک، می‌توانید به تفاوت عملکرد باکتری و ویروس اشاره کرده و از مثال گوشی و اپلیکیشن استفاده کنید: «باکتری مثل گوشیه، وقتی روشن بشه، کار می‌کنه! اما ویروس مثل اپلیکیشن بازیه! بازی کار نمی‌کنه مگه اینکه روی گوشی نصب بشه. بازی برای اجرا شدن به گوشی نیاز داره. ویروس هم برای زندگی به بدن ما نیاز داره تا بتونه رشد کنه.»
- چرا اونا ماسک می‌زنن؟
برای کودک توضیح دهید که «دکترا میگن که ماسک برای همه لازم نیس» اگر کودک درباره افرادی پرسید که ماسک به صورت دارند، توضیح دهید که: «این آدما خیلی احتیاط می‌کنن.»
- منم مریض می‌شم بابا؟
به گذشته اشاره کنید: «یادت میاد اون روز که سرما خورده بودی بعدش خوب شدی؟ مریض بودن هم بخشی از زندگی ماست. این ویروس می‌تونه باعث بشه که بعضی از آدما مریض بشن و بعضی از آدما هم ممکنه بمیرن اما بعضیا هیچ‌وقت به این بیماری مبتلا نمی‌شن، مثل بچه‌های کوچولو!»
- چرا مدرسه تعطیل شده؟
از مثال‌های آشنا بگویید تا درک مفهوم قرنطینه برای کودک راحت‌تر باشد: «این بیماری هم شبیه سرماخوردگی خیلی زود پخش میشه! برای مراقبت از خودمون و بقیه باید یه مدتی تو خونه بمونیم دقیقا مثل تابستون که مدرسه‌ها تعطیل میشه! همه دارن از بچه‌ها مراقبت می‌کنن تا هیشکی مریض نشه و همه بتونن دوباره به مدرسه برگردن و بازی کنن.»
- دارو نداره؟
به کودک بگویید که سازمان‌های بهداشتی چه برنامه‌هایی دارند. به او اطمینان دهید که تیمی از متخصصان متمرکز بر مبارزه با ویروس وجود دارد. تاکید کنید: «دانشمندای باهوش واقعا دارن برای پیدا کردن دارو تلاش می‌کنن و به‌زودی اونو پیدا می‌کنن.»
- مامان‌بزرگ هم می‌میره؟
اگر کودک برای دیگران نگران است، ابتدا از او به خاطر دلسوزی و مهربانی‌اش تشکر کنید و روی پیام‌های مثبت درباره مراقبت‌های پزشکی متمرکز شوید. می‌توانید بگویید: «مامان‌بزرگ واقعا مراقبه اما اگه مریض بشه، چند روزی می‌ره بیمارستان تا دکترا کمک کنن حالش خوب بشه.»
مرحله دوم: اقدامات امنیتی
بچه‌ها وقتی بدانند برای حفظ امنیت خود چه کاری می‌توانند انجام دهند، احساس قدرت و اعتماد‌به‌نفس می‌کنند. راهنمایی به کودکان برای پیشگیری از بیماری، احساس کنترل بیشتری به آن‌ها می‌دهد و به کاهش اضطرابشان کمک می‌کند.
پس برای کودک توضیح دهید که رعایت نکات بهداشتی و قرنطینه چطور از ابتلا به ویروس جلوگیری می‌کند و به مسئولیت او در مورد محافظت از دیگران اشاره کنید. برایش روشن کنید که با رعایت بهداشت می‌تواند از ابتلای دیگران به بیماری جلوگیری کرده و جان آن‌ها را نجات دهد.
اگر کودک شما خردسال است، سعی کنید رعایت نکات بهداشتی را با سرگرمی همراه کنید تا برایش خوشایند باشد. بسیاری از کارشناسان توصیه کرده‌اند که شستن دست‌ها به همراه با یک بازی انجام شود. با کودک خود رقابت کنید تا ببینید چه کسی می‌تواند در زمانی طولانی‌تر، دست‌ها را بشوید و یا در زمان شستن دست‌ها با هم آواز بخوانید.
به کودک بگویید: «من می‌خوام دستامو بشورم و آهنگ تولدت مبارک رو بخونم» یا بگویید: «وای! من به صورتم دست زدم حالا تا سه بشمار تا بدوم و دستامو بشورم!»
در حال حاضر خطرناک‌ترین راه انتقال کرونا، تماس دست آلوده با صورت است. شما می‌توانید با شستشوی مکرر دست‌ها، الگوی مناسبی برای کودک باشید. با این کار باعث می‌شوید تا رعایت بهداشت تبدیل به عادت همیشگی کودک شود و آن را در تمام زندگی به همراه داشته باشد. به کودک یادآوری کنید که:
- از تماس با چشم، بینی و دهان خودداری کند. سرفه و عطسه خود را با آرنج یا دستمال بپوشاند و بعد از آن، دستمال را درون سطل زباله بیاندازد.
- تمام ناخن‌ها، زیر ناخن‌ها و بین انگشتان دست خود را بشوید و دست‌ها را خشک کند زیرا دست‌های مرطوب، باکتری‌ها و ویروس‌ها را خیلی راحت‌تر جذب می‌کند.
- رژیم غذایی متعادل داشته باشد، ورزش کند و به اندازه کافی بخوابد تا سیستم ایمنی خود را برای مقابله با بیماری تقویت کند.
گاهی اوقات برای والدین و کودک آسان‌تر است که این پیام‌ها را از یک فرد قابلاعتماد دریافت کند. بنابراین اگر در انتقال این پیام‌ها مشکلی دارید، با پزشک متخصص اطفال صحبت کنید.
مرحله سوم: کنترل توسط کودک
در شرایط سخت اقتصادی، بسیاری از والدین مجبور هستند به صورت شبانه‌روزی برای به دست آوردن اندکی درآمد، تلاش کنند. در چنین شرایطی، مدیریت زمان برای والدین شاغل بسیار دشوار است.بعد از اینکه به کودک آموزش دادید که برای سالم ماندن چه کارهایی می‌تواند انجام دهد، وقت آن است به او فرصتی بدهید تا شرایط را تحت کنترل خود دربیاورد. به او کمک کنید تا با کمک شما، انتخاب‌های سالم داشته باشد. برای مثال به کودک اجازه دهید تا خودِ او مراحل شستن دستانش را طراحی کند. او را تشویق کنید تا درباره چرایی این اقدامات و تبدیل شدن آن‌ها به عادات روزانه، از شما سوال کند.
این حس را در کودک ایجاد کنید که او در حال تصمیم‌گیری است. به یاد داشته باشید که همیشه در هر موقعیتی، تصمیمی وجود دارد که بتوان بر عهده کودک گذاشت تا احساس کند موقعیت را تحت کنترل دارد. پرورش خلاقیت و حفظ روتین، دو موردی هستند که در این شرایط به افزایش اعتماد‌به‌نفس کودک کمک می‌کنند.
پرورش خلاقیت
این روزها تمام ما در حال جنگیدن با مرگ و بی‌توجهی مسئولان هستیم. این روحیه جنگندگی می‌تواند مشترک باشد و کودکان می‌توانند مبارزان واقعی باشند. بسیار مهم است که کودک را در جریان آماده‌سازی برای جنگ قرار دهیم. برای کودک توضیح دهید که مجبور هستیم برای مدتی در خانه بمانیم و از خود مراقبت کنیم. از او بپرسید چه چیزی یا چه کاری او را خوشحال، مشغول و فعال نگاه می‌دارد. به حضور او احترام بگذارید و قبل از رفتن به فروشگاه، از او بپرسید چه چیزی دوست دارد و تهیه کردن چه چیزی به او حس بهتری می‌دهد.
به کودک اجازه دهید در زمان انجام اقدامات بهداشتی، خلاقیت به خرج دهد. بعضی از کودکان زمانی که والدین صورت خود را لمس می‌کنند، صدای بوق درمی‌آورند. از این فرصت برای خلق شیوه‌های جدید برای رعایت بهداشت و کشف خلاقیت کودک استفاده کنید. می‌توانید در زمان ضدعفونی کردن منزل، کارهای سبک را بر عهده کودک بگذارید و از مسئولیت‌پذیری او تشکر کنید.
حفظ روتین
وقتی دچار اضطراب می‌شویم، گاهی تصمیم‌های نادرست می‌گیریم و این باعث خراب‌تر شدن اوضاع می‌شود. این مساله برای کودکان نیز صادق است. مهم نیست که آن‌ها ۴ ساله باشند یا ۱۴ ساله. بسیاری از کودکان در شرایط بحرانی، تمرکز و توجه خود را از دست می‌دهند. عدم تمرکز باعث می‌شود که کودکان تمایلی به انجام کارهای روزمره نداشته باشند یا آن‌ها را فراموش کنند. با این حال کودکان بلاتکلیفی را دوست ندارند. شما نیز نمی‌توانید زندگی را به دلیل بحران پیش‌آمده متوقف کنید. پس با کودکان صبور باشید و تا حد امکان به انجام کارهای روزمره ادامه دهید.
حفظ برنامه روزمره به‌ویژه در زمان تعطیلی مدرسه و مهدکودک، بسیار مهم است. به‌طور منظم با همکاری کودک، برنامه‌ریزی کنید زیرا این کار بسیار اطمینان‌بخش است و سلامت جسمی و روحی کودک را حفظ می‌کند. داشتن وعده‌های غذایی مرتب و خوابیدن در ساعت همیشگی، اقدامی اساسی برای شادابی و سلامتی بچه‌هاست. کودک را ترغیب کنید که همچنان اوقاتی را به فعالیت‌های درسی بپردازد اما او را تحت فشار نگذارید زیرا شرایط واقعا پیچیده است.
آخرین مرحله: محدودیت رسانه
والدین معمولا تصور می‌کنند که کودکان نسبت به حوادث جهان، درکی ندارد و عمق آن را متوجه نمی‌شود. اما کودکان به حوادث فکر می‌کنند و اتفاقات را به‌گونه‌ای پردازش می‌کنند که می‌تواند آن‌ها را آسیب‌پذیرتر کند. مفهوم زمان، مکان و مسافت برای کودکان واضح نیست. کودک می‌تواند خبر یک حادثه مشخص را چندین بار ببیند و تصور کند که آن حادثه بارها به وقوع پیوسته است. برای او هیچ محدوده زمانی وجود ندارد. کودک زیر ۸ سال نمی‌تواند واقعیت را از فانتزی تشخیص دهد و تحلیل اخبار برایش بسیار دشوار است. او نمی‌تواند درک کند که ویروس از او دور است و یا در اتاق او قرار دارد.
بر تماشای تلویزیون و رسانه‌های اجتماعی نظارت کرده و مشاهده تلویزیون و دسترسی به رسانه‌های اجتماعی را محدود کنید. به کودک تفهیم کنید که بسیاری از داستان‌های موجود در اینترنت درباره کرونا، ممکن است نادرست باشد. خود شما نیز از تماشای اخباری که برای کودکان ناراحت‌کننده است، در حضور آن‌ها خودداری کنید. آگاه باشید که اطلاعات پیچیده و پیشرفته‌ای که برای بزرگسالان ارائه می‌شود، می‌تواند باعث اضطراب یا سردرگمی کودک شود. بجای ارائه اطلاعات بی‌مورد به کودک، او را به بازی و فعالیت‌های جالب مشغول کنید.
اگر در خانه یا ماشین به اخبار کرونا گوش می‌دهید، ممکن است کودک شما آن را شنیده و در ذهن خود تفسیر کند. در این موقعیت، مهم‌ترین کار این است که به کودک اطمینان دهید جای او امن است و با رعایت بهداشت، هیچ خطری او را تهدید نمی‌کند.
قرنطینه آن‌قدرها هم بد نیست!
حتما درباره امکان تبدیل کردن تهدیدها به فرصت شنیده‌اید! دوران قرنطینه بهترین زمان برای پرداختن به کارهای عقب‌افتاده است. شما می‌توانید از این فرصت برای رسیدگی به امور زیر استفاده کنید.
۱. مهارت سواد رسانه‌ای
هر بحرانی، اخبار ترسناک ایجاد می‌کند. برای تمام انسان‌ها به‌ویژه بچه‌ها بسیار آسان است که با شنیدن اطلاعات ترسناک، مضطرب شوند. در این شرایط تنها راه نجات، آموختن سواد رسانه‌ای است. شما می‌توانید به قرنطینه به‌عنوان فرصتی برای آموزش مهارت سواد رسانه‌ای به کودک نگاه کنید. با پرورش این مهارت کودک می‌تواند واقعیت را از داستان جدا کند.
عملکرد مغز انسان به‌گونه‌ای است که مثل چسب به نکات منفی چسبیده و مانند تفلن از نکات مثبت فرار می‌کند. به این ویژگی تعصب منفی گفته می‌شود که به صورت طبیعی و برای حفاظت از انسان در مغز وجود دارد.
این ویژگی به‌طور معمول ما را به سوی فاجعه‌سازی از اتفاقات سوق می‌دهد؛ به این معنی که باعث می‌شود وقایع را بسیار ترسناک‌تر و بزرگ‌تر از چیزی که هستند تصور کنیم.
قرنطینه را به‌عنوان فرصتی برای بازگو کردن حقایق در نظر بگیرید. قرار نیست شما نقش یک سانسورچی را داشته باشید و حقایق را حذف کنید. شما باید حقایق را متناسب با سن کودک به او ارائه کنید و به کودک کمک کنید تا بر اساس اطلاعات واقعی، آگاهی به دست بیاورد. با یاد گرفتن سواد رسانه‌ای، کودکان می‌توانند درک کنند که چرا کرونا وجود دارد، چرا تبدیل به یک داستان بزرگ شده و چرا همه‌جا درباره آن صحبت می‌کنند.
از فرزند خود بخواهید که نسبت به آنچه می‌خواند و می‌بیند، تردید کند. این به معنای باور نکردن اخبار معتبر نیست، بلکه به معنای مطرح کردن چند سوال اساسی است:
- چه کسی این خبر را ایجاد کرده است؟
- هدف از ایجاد این خبر چه بوده؟
- آیا معتبر است؟
- چطور تشخیص دهیم که اعتبار دارد؟
بعد از پرسیدن این سوالات، به کودک کمک کنید تا اطلاعات معتبر را پیدا کند. به یاد داشته باشید که برای آموختن این مسئله به کودکان، خود شما نیز به مهارت سواد رسانه‌ای نیاز دارید. پس برای اینکه الگوی مناسبی برای کودکتان باشید، به منابع معتبر عادت کنید و در معرض شایعات ویروسی با اطلاعات نادرست قرار نگیرید.
برای مثال در روزهای اخیر اخباری مبنی بر کشف داروی کرونا توسط یک شرکت دارویی ایرانی در رسانه‌ها منتشر شد و عده بسیاری را امیدوار کرد. به‌زودی مشخص شد که این دارو تنها یک داروی مکمل برای کاهش علائم بیماری آنفولانزاست که از گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته است. خبر درمان کرونا با گل بنفشه را به خاطر دارید؟ منظور از سواد رسانه‌ای، تشخیص واقعیت از مهملات است.
۲. ارزش سلامتی
درست است که شنیدن واژه‌هایی مانند ویروس، میکروب و بیماری برای کودکان بار منفی دارد اما دوران قرنطینه یک فرصت عالی برای والدین است تا درباره ارزش سلامتی با کودکان صحبت کنند. از این بحث به‌عنوان فرصتی برای کشف و یادگیری اطلاعات جدید در کنار هم استفاده کنید.
بسیاری از والدین ایرانی دوست دارند که فرزندشان در آینده پزشک شود! اما برای علاقه‌مند کردن کودک هیچ کاری انجام نمی‌دهند جز فرو کردن این خواسته در مغز کوچک او! قرنطینه بهترین فرصت برای آشنا کردن کودک با بدن انسان و نحوه عملکرد آن است. شما می‌توانید همراه با کودک سایت‌های مختلف را بخوانید و کتاب‌های آناتومی ویژه کودکان را ورق بزنید. همراه کودک تحقیق کنید که ویروس‌ها چگونه کار می‌کنند و بدن چگونه با ویروس‌ها مقابله می‌کند.
به یاد داشته باشید که درک علم می‌تواند نگرانی‌های بی‌مورد را کاهش دهد. به کودک بگویید که ما همه چیز را درباره این ویروس نمی‌دانیم اما همیشه بیشتر یاد می‌گیریم. همیشه در حال یادگیری باشید تا کودک شما را الگوی یادگیری و تحقیق قرار دهد. (تجربه نشان داده که بیشتر والدین هنگام پاسخ دادن به سوالات کودک، متوجه می‌شوند که خودشان نیز چیز زیادی نمی‌دانند!)
۳. تمرین خانواده بودن
بی‌مسئولیتی دولت فقط محدود به شرایط بحرانی کرونا نیست و این بی‌مسئولیتی در تمام ابعاد زندگی ما گسترده است. خیلی وقت است که ما به ماشین پول‌سازی تبدیل شده‌ایم و مجبور هستیم به صورت شبانه‌روزی برای به دست آوردن اندکی درآمد، تلاش کنیم. درآمدی که حتی برای گذران یک زندگی ساده با کم‌ترین نیازهای انسانی نیز کافی نیست.
در چنین شرایطی، مدیریت زمان برای والدین شاغل بسیار دشوار است و به سختی می‌توانند زمان لازم را برای توجه به کودکان اختصاص دهند. دوران قرنطینه می‌تواند یک فرصت بسیار شگفت‌انگیز باشد تا رابطه عاطفی خود را با کودک دورافتاده محکم‌تر کنید. کودک نیاز دارد با شما وقت بگذراند و راه‌های بسیاری برای این کار وجود دارد.
- بازی کنید
بازی، مهم‌ترین و جدی‌ترین کار کودک است. بازی رفتار هوشمندانه را تقویت می‌کند و زمینه‌های لازم را برای یادگیری زبان فراهم می‌کند. همچنین در رشد اجتماعی و جسمی، پرورش خلاقیت، تعامل کودک با محیط بیرون و شکوفایی استعدادهای نهفته تاثیر دارد. فرصت بازی کردن با کودکان را فراهم کنید. پازل، لِگو، خانه‌سازی، عروسک‌بازی، اجرای نمایش و… از نمونه بازی‌هایی هستند که می‌توانید در دوران قرنطینه با کودک خود انجام دهید.
- کاردستی بسازید
یکی از هیجان‌انگیزترین کارها برای کودکان، ساختن کاردستی است. ساختن کاردستی باعث می‌شود حواس بینایی، شنوایی و لامسه کودک تحریک شده و نحوه کار کردن با ابزار را بیاموزد و در کودک احساس شادی و هیجان به وجود می‌آورد. مهم‌ترین قانون در زمان ساختن کاردستی، خودمحور بودن کودک است. والدین نباید فعالیتی را به‌جای کودک انجام دهند بلکه باید به او کمک کنند. برای یافتن ایده‌های ساده کاردستی، کافیست سری به وب‌سایت رادیو کودک بزنید.
- کتاب بخوانید
کودکان نیاز دارند مهارت‌های زندگی را بیاموزند و کتاب‌ها بهترین منابع برای این آموزش هستند. کتاب خواندن برای کودک به‌مثابه تمرینی برای به دست آوردن مهارت‌های اجتماعی است و باعث می‌شود او نحوه گفتگو با دیگران را نیز بیاموزد. در زمان کتاب خواندن کودک را منفعل در نظر نگیرید. او را در داستان شرکت داده و به تعامل تشویق کنید. اگر در این زمینه نیاز به کمک دارید، وب‌سایت کتابک اطلاعات خوبی در اختیارتان می‌گذارد.
- خاطره بنویسید
متخصصان توصیه می‌کنند که کودکان با کمک والدین دفتری برای دوران قرنطینه بسازند و در این دفتر به صورت روزانه احساسات، افکار و تجربیات خود را بنویسند. این کار کودک را در جمع‌آوری تجربیات ذهنی و ترکیب آن‌ها یاری می‌کند. از کودک بخواهید هر تصویری که دوست دارد در این دفتر بچسباند و احساسات خود را زیر آن ثبت کند؛ حتی به اندازه یک جمله. خواهید دید که به‌مرور تعداد جملات بیشتر شده و به عمق معنایی آن‌ها اضافه می‌شود.
- سفر کنید!
در سایت‌های گردشگری بگردید و اطلاعات جالبی درباره شهرهای مختلف و جاهای دیدنی شهر خودتان پیدا کنید. از کودک بپرسید که پس از اتمام قرنطینه دوست دارد کدام مکان‌ها را ببیند؟ امید به پایان قرنطینه و بازگشت به زندگی عادی را در کودک روشن نگاه دارید. بسیاری از موزه‌های جهان در این دوران، تور بازدید مجازی ارائه می‌کنند. با چند کلیک به همراه کودک خود در این موزه‌ها گردش کرده و آثار را با کیفیت بالا و جزئیات ببینید. همین حالا می‌توانید موزه ایران باستان را تماشا کنید.
حرف آخر
این روزها بیشتر از هر زمان دیگری در خانه کنار هم هستیم. این در کنار هم بودن ممکن است گاهی فرسایشی باشد اما هیچ راهی برای نادیده گرفتن کودک و هیچ جایی برای فرار کردن از او وجود ندارد. این کودک همان موجودی است که برای آمدنش آرزو می‌کردیم. شرایطی که پیش آمده، تقصیر کودک نیست و کودک وظیفه ندارد به مشکلات رسیدگی کند. تنها وظیفه کودک کشف جهان و بازی کردن است. ما نیز به‌عنوان والدینی مسئول وظیفه داریم با مراقبت از جسم و روان کودک، او را در مسیر کشف جهان یاری دهیم.
آیلار رزاقی طراح صنعتی است و برای کودکان مبلمان و اسباب‌بازی طراحی می‌کند و می‌سازد. او همچنین پژوهش‌هایی در زمینه کودک و مراقبت از کودکان دارد.
ثبت دیدگاه