آوای دلنشین کوچ عشایر آذربایجان غربی / زندگی با طعم طبیعت

زندگی کوچ نشینی اکنون نیز پس از قرنها این نوع زندگی در بخشی از جغرافیای کشور جریان دارد.  اساس اقتصاد زندگی کوچ نشینی بر پایه دامداری است و دام بنیان معیشت زندگی کوچ نشینی را تشکیل می دهد و براین اساس علف مهمترین بهانه برای کوچ است.

هرجا علوفه و مراتع سرسبز باشد، عشایر به آنجا کوچ می کند. بهارها و پاییزها که به نیمه می رسند، کوچ عشایر آغاز می شود و از قشلاق به ییلاق و از ییلاق به قشلاق می روند و این حرکت جمعی هر ساله ادامه دارد.

بین قشلاقها و ییلاقها، عشایر در حرکت هستند و این زمان اگرچه سخت ترین بخش زندگی عشایر است اما خاطره انگیزترین نیز بوده و خاطرات تلخ و شیرین کوچ، تجربه های دیروز و حکایت های فردای عشایر است.

آذربایجان غربی از دیر باز به دلیل دارا بودن اقوام و مذاهب مختلف مظهری از اتحاد ملی و انسجام اسلامی و نماد تمدن فرهنگها در کشور است که در کنار اقلیتهای مختلف عشایر ساکن، جلوه خاصی به فرهنگ و آداب و سنن این خطه از کشور بخشیده است.

در این فصل از سال با گذر از مراتع و ارتفاعات استان می توان دسته دسته زنان و مردان عشایر را دید که با لباسهای محلی و سنتی و به دور از هیاهو و رنگ و ریای دنیای صنعتی زندگی را به گونه ای دیگر در دل طبیعت تجربه می کنند.

مزایای کوچ نشینی

کوچ نشینی تنها یک نوع زندگی و طریقی از زیستن نیست بلکه یک فرهنگ و یک تاریخ کهن با آداب و رسوم و سنن اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است که پشت این زندگی ساده و بی پیرایه نهفته است.

حفظ روحیه مقاومت و تحمل مشکلات که به دلیل مبارزه با طبیعت و برخورد با انواع سختیها و رنجها به دست آمده از مزایای زندگی کوچ نشینی بوده که ساده زیستی، عدم تجمل گرایی، قانع بودن به امکانات کم، حفظ سلامتی و شادابی در زندگی ایلی از دیگر مزایای زندگی عشایری است.

مراتع آذربایجان غربی به خاطر داشتن آب و هوای خنک و علوفه مناسب از مناطق ییلاقی مهم عشایر در شمالغرب کشور است، اصلی ترین شهرستانهای عشایر نشین اذربایجان غربی به ترتیب ماکو، چالدران، خوی، سلماس و پلدشت در شمال استان و اشنویه و شاهین دژ در جنوب استان است .

۴ درصد جمعیت آذربایجان غربی عشایر هستند

مدیرکل امور عشایر آذربایجان غربی می گوید: استان آذربایجان غربی در شمال غربی ترین منطقه کشور قرار گرفته است و با ۳ کشور ترکیه، عراق و آذربایجان همسایه است و با توجه به طبیعت بکر و ظرفیت های موجود، یکی از مهمترین استانهای کشور از نظر زندگی عشایری به شمار می رود.

علی ناجی با بیان اینکه عشایر استان ۱۲ایل و ۲۱ طایفه مستقل با ۱۵ هزار و ۵۹۹ خانوار و با جمعیت ۱۰۳ هزار و ۹۲۷ نفر جمعیت هستند، تصریح می کند :  عشایر استان حدود ۴ درصد جمعیت آذربایجان غربی را تشکیل می دهند.

وی خاطرنشان می کند: براساس سرشماری اجتماعی-اقتصادی عشایر در سال ۱۳۸۷، تعداد ۲ میلیون راس دام، معادل ۲۵ درصد دام موجود در استان ویک میلیون و ۶۱۵ هزار هکتار مراتع در اختیار دارند که این مراتع معادل ۶۱ درصد قلمرو زیستی عشایر استان محسوب می شود.

این مسوول با اشاره به ظرفیت تولیدات عشایر، می افزاید : عشایر استان سالانه ۴۹ هزار تن شیر و ۲هزار و ۹۶۸ تن پشم و بیش از یک هزار و ۵۰۰ تن گوشت روانه بازار مصرف داخلی می کنند و بدین ترتیب نقش بسزایی در تولید و خودکفایی کشور دارند.

مدیرکل امور عشایر آذربایجان غربی با بیان اینکه کوچ عشایر استان از ۵ کیلومتر تا ۱۷۰ کیلومتر و برای عشایر برون کوچ تا ۳۰۰ کیلومتر متغیر است، مدت اقامت در ییلاق را حداکثر ۳ماه عنوان می کند .

ناجی یادآورمی شود: کوچ بهاره عشایر به ارتفاعات از ۱۵ اردیبهشت آغاز و پس از ۴۵ روز اقامت کوچ بلندمدت  خود را  از اول تیر به مناطق ییلاقی آغاز می کنند و اواخر شهریور باردیگر به قشلاقات خود بازمی گردند و عشایر آذربایجان غربی عمدتا نیم کوچ رو هستند.

مدیر کل امور عشایری آذربایجان‌غربی گفت: امسال عشایر این استان در ۵۵۰ منطقه حدود ۳ هزار سیاه چادر برپا کرده و مابقی عشایر نیز به جای سیاه چادر، از چادرهای برزنتی استفاده می‌کنند.

ناجی ادامه داد: عشایر این استان با امکانات محدود نقش برجسته و مهمی را در تحقق اقتصاد مقاومتی دارند و باید امکانات و تجهیزات لازم در اختیار آنان قرار گیرد.

وی اعلام کرد: شیوع بیماری کرونا منجر شده فروش محصولات عشایری دچار مشکل شود و این امر از نظر اقتصادی به ضرر جامعه عشایری است و باید تدابیری در این خصوص اندیشیده شود.

مدیرکل امور عشایری آذربایجان‌غربی چالدران را مهمترین مناطق ییلاقی شمال استان عنوان کرد و گفت: سالانه حدود ۴ هزار خانوار از عشایر شمال استان بیشتر به مناطق ییلاقی چالدران کوچ می‌کنند و عشایر جنوب نیز به مناطق ییلاقی در دامنه‌های سهند و مراتع مرند، نقده، میاندوآب، شاهین دژ و بوکان می‌روند.

ناجی اضافه کرد: تمهیدات لازم در جهت تسهیل تردد و تأمین امنیت و امکانات بهداشتی و درمانی عشایر در هنگام کوچ به مناطق ییلاقی اندیشیده می شود.، سلماس، نقده، ارومیه، میاندوآب، پیرانشهر، اشنویه، شاهین دژ، چالدران و پلدشت کوچ می کنند.

زندگی و کوچ عشایر آذربایجان غربی ثبت ملی می شود

مدیر کل امور عشایر آذربایجان غربی با بیان اینکه کوچ و زندگی عشایر آذربایجان غربی به عنوان دو اثر معنوی به ثبت می رسد، افزود: با هدف آشنایی جامعه با شیوه کوچ و زندگی عشایر در ییلاق و قشلاق دو رسم کوچ و زندگی عشایر به عنوان اثر معنوی ملی در ردیف آثار معنوی ملی به ثبت می ‌رسد.

وی از اختصاص ۸ میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال برای اجرای طرحهای عشایری آذربایجان غربی طی امسال خبر داد و افزود: همچنین ۴۴ میلیارد ریال اعتبار برای ساماندهی عشایر استان اختصاص می یابد.

ناجی با اشاره به اینکه این اعتبار برای احداث ایل راههای عشایری، طرحهای اشتغالزایی، اقدامات معیشتی، آموزش و بهداشت هزینه می شود، اظهارداشت: این اعتبار نسبت به جمعیت عشایری استان آذر بایجان غربی ناکافی است.

وی گفت : برای جلوگیری از تخریب خاک و تبدیل زندگی عشایر از حالت سنتی به نیمه صنعتی، باید زمینه آسایش مردم را با اجرای طرح ساماندهی و اسکان عشایر فراهم کرد.

مدیر کل امور عشایر آذر بایجان غربی ضمن تاکید بر اهمیت مطالعات در امور عشایر، گفت: ساماندهی جامعه عشایر، اسکان و کوچ در دستور مطالعات امور عشایر قرار گرفته که در دو قالب اعتبار مطالعات جامع و ساماندهی انجام می شود.

ناجی در ادامه به اختصاص ۵ میلیارد ریال اعتبار برای اجرای برنامه های فرهنگی و ورزشی عشایر آذربایجان غربی اشاره کرد و گفت: ترویج آداب و رسوم عشایر، توسعه مدارس عشایری، آموزش مهارتهای زندگی از جمله فعالیتهای فرهنگی در مناطق عشایری  است.

آذربایجان غربی؛ چهارمین استان عشایرنشین کشور

آذربایجان غربی چهارمین استان عشایرنشین کشور بوده که پس از دورافتاده ترین روستاهای استان قلمرو ایلات و عشایر آغاز می شود که در طول نوار مرزی با کشورهای عراق، ترکیه و جمهوری خودمختار نخجوان پراکنده اند و در قالب ۱۲ ایل و ۲۱ طایفه مستقل هستند.

عشایر آذربایجان غربی با پرورش دو میلیون واحد دامی ۲۵ درصد فرآورده های دامی را تولید می کنند و سالانه ۵۰۰ هزار راس دام مازاد بر نیاز، ۲۰ هزار تن شیر، ۱۱هزار تن گوشت و ۱۷۶۱ تن پشم  را به بازارهای داخلی عرضه می کنند.

متوسط نرخ باسوادی در میان عشایر استان را ‪ ۵۰٫۴درصد بوده که در این راستا در حال حاضر ‪ ۴۷درصد از دختران و ‪ ۵۳درصد از پسران عشایر در حال تحصیل هستند که نسبت به جوامع شهری و روستایی رقم پایینی است.

جمعیت عشایر استان را ‪ ۱۴هزار و ‪ ۴۴۸خانوار بوده که از این میزان افزون بر چهار هزار خانوار در ماکو زندگی می‌کنند که بیشترین رقم در میان شهرستانهای آذربایجان غربی است.

نقش عشایر در صنعت توریسم

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که صنعت توریسم قادر است اقتصاد کشور را نجات دهد، عشایر کشور نیز از جاذبه های منحصر به فرد صنعت توریسم به شمار می روند و توانایی جذب گردشگران زیادی را از نقاط مختلف دارند.

تمام این مزیتها را می توان در بین جمعیت عشایر آذربایجان غربی از جمله آداب و رسوم، طبیعت زیبا، عروسی، کوچ، لباس های محلی و… مشاهده کرد که تنها نیازمند کمترین توجه از سوی مسئولان استانی است تا به رونق صنعت گردشگری در استان منجر شود.

روستاهای ‌مراکان‌، بند، سیه‌چشمه‌، خوشاکو، سهولان‌، عیسی‌کندی و… از طبیعت‌ و حیات‌ وحشی ‌استثتایی ‌برخوردارند و روستاهای ‌چنقرالو، تمتنان‌، قره‌کلیسا، قطور، چالدران‌ و… با آثار تاریخی دوران‌ مختلف ‌یادآور حوادث تاریخی ‌و بیانگر جلوه‌های تاریخ گذشته منطقه هستند.

حفظ و حراست از مرزهای استان امروزه به وسیله پایگاههای بسیج عشایر در کنار سایر نیروهای انتظامی انجام می گیرد به طوری که تاکنون بیش از ۵۰۰ شهید تقدیم انقلاب اسلامی کرده اند که افتخار بزرگی برای عشایر استان محسوب می شود.

و امروز این مرزداران به نوع دیگری مرزهای استان را از تجاوز استکبار به شکل های مختلف از جمله قاچاق کالا و مشروبات الکی و قاچاق به شکل سازمان یافته برای غلبه بر جوانان در قالب ناتوی فرهنگی و… صیانت می کنند.

ولی حرف آخر اینکه جامعه عشایری ایران و به خصوص آذربایجان غربی امروز از متن به حاشیه رانده شده اند اما در گستره جغرافیایی وسیعی حضور دارند و به حیات اجتماعی و ایفای نقش اقتصادی خود ادامه می دهند و میراث فرهنگی عظیمی با خود حمل می کنند.