اسلام در برابر مسیحیت؟

اسلام در برابر مسیحیت؟

آرام حسن زاد: پژوهشگر، کارشناس ارشد وابط بین الملل / سیلوانا نیوز

مقدمه

اعتراض جهان اسلام به سخنان امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، در مورد اسلام و کاریکاتورهای حضرت محمد رو به افزایش است. ملت های مسلمان با فراخوان تحریم محصولات فرانسوی معترض هستند. اما چه شد؟ به عنوان بخشی از کلاس آزادی بیان، معلم تاریخ ساموئل پتی برخی از کاریکاتورهای حضرت محمد را که توسط مجله طنز چارلی عبدو در سال ۲۰۱۵ منتشر شده بود، به دانشجویان خود نشان داد. پس از شکایت جامعه مسلمان از این اقدام، پتی در خارج از مدرسه خود توسط یک جوان تندرو چچنی ۱۸ ساله کشته و سر او را بریدند. کاریکاتورهای مورد بحث باعث بسیاری از حملات اسلام گرایان از جمله کشتار ۱۲ نفر در دفاتر چارلی عبدو در سال ۲۰۱۵ بوده است. در فرانسه، کاریکاتورهای چارلی عبدو به نمادی از یک سنت سکولار تبدیل شده اند. قدمت کاریکاتورهای فرانسه به انقلاب۱۷۸۹ فرانسه برمی گردد. پس از این ماجرا رئیس جمهور فرانسه امانوئل مکرون پس از آنکه متعهد به جنگ با “جدایی طلبی اسلام گرا” شد و از حق انتشار کاریکاتورهای مذهبی دفاع کرد، خشم مسلمانان جهان را برانگیخت. این درگیری منجر به اعتراض، تحریم و محکومیت شده است. ماکرون در دفاع از عمل معلم تاریخ، یک نوع دفاع معنوی از آزادی بیان و ارزشهای دنیوی ارائه داد. وی با شور و نشاط از این کارتون های جنجالی دفاع کرد و گفت این کارتون ها تحت حق آزادی بیان محافظت می شوند. وی بعدا افزود که “ما از کاریکاتورها دست نخواهیم کشید.” دولت ماکرون همچنین در حال برنامه ریزی لایحه جدیدی برای مبارزه با “جدایی طلبی اسلام گرا” در مجلس ملی خود است. ماکرون گفته است که اسلام گرایان فرهنگ موازی در فرانسه ایجاد کرده اند که ارزش ها، آداب و قوانین فرانسه را زیر پا می گذارند. وی همچنین گفت که اسلام “دینی است که در سراسر جهان بحران زاست” و مسلمانان رادیکال در حال ریشه دوانی در داخل مرزهای اروپا و مسیحیت هستند. در تایید عملی دولت فرانسه به کاریکاتورها، روز جمعه، کاریکاتورهای مخلف بر روی ساختمان های دولتی در فرانسه نصب شدند.

در این یادداشت سعی شده است ابتدا با معرفی کاربست نظری ” برخورد تمدنها”، نمای کلی از این نظریه ارائه شود و سپس به مواضع دولت فرانسه نسبت به جامعه ی مسلمانان فرانسه و توصیف جامعه مسلمان و سکولا-مسیحی فرانسه پرداخته شود. در ادامه مواضع دول مسلمان نسبت به کاریکاتور حضرت محمد(ص) و مواضع کشورهای اروپایی و جامعه مسلمان فرانسه در قبال کاریکاتور، و در اخر نتیجه گیری از بحث انجام می گیرد.

کاربست نظری( برخورد تمدن ها)

هانتینگتون در کتاب خود با عنوان برخورد تمدن ها، مذهب را به عنوان نقش کلیدی در گیرهای بعد از جنگ سرد و در قرن اخیر مطرح می‌کند و برخورد دو تمدن اسلام و مسیحیت را ناگزیر می داند. اساس نظریه هانتینگتون بر این است که با پایان یافتن جنگ سرد، دوران نزاع ایدئولوژیک نیز خاتمه مى‏یابد و عصر جدیدى آغاز مى‏شود که مناقشه اصلى میان تمدن‏هاست. او بر اساس چند شاخصه فرهنگى، هفت تمدن اصلى و یک تمدن حاشیه‏اى را مشخص مى‏سازد: تمدن غربى، تمدن کنفوسیوسى، ژاپنى، اسلامى، هندى، اسلاو – ارتدوکس، آمریکاى لاتین و تمدن حاشیه‏اى آفریقایى. وى معتقد است به‏تدریج از اهمیت مناسبات مبتنى بر کشور – ملت‏ها کاسته خواهد شد و مناسبات جدید حول این تمدن‏ها شکل خواهد گرفت و فرهنگ، مذهب و خودآگاهى تمدنى به عوامل تعیین‏کننده تبدیل خواهد شد و از این پس به جاى مرزهاى سیاسى سابق، خطوط گسل میان تمدن‏هاست که نقاط بحران‏خیز را پدید مى‏آورد. این نظریه در صدد است تا با ارائه تصویرى دهشت‏زا از مناسبات خصمانه میان تمدن‏ها و معرفى رقبا و دشمنان آینده و ترسیم روندهاى احتمالى مقابله و خصومت، کارگزاران سیاسى غرب را به اتخاذ تدابیر لازم و پیش‏بینى‏هاى احتیاطى تشویق نموده، آنان را به تحکیم وحدت و انسجام درونى تمدن خود و مسیحیت ترغیب نماید تا از مناقشات فرعى درون‏تمدنى که موجب تضعیف موضعشان در برابر تمدن‏هاى دیگر واسلام مى‏گردد، بکاهند. نظریه برخورد تمدن‏ها موافقان خاص خود را در میان آن دسته از دولت‏مردان آمریکایى که به علت داشتن مواضع به‏شدت جانبدارانه در سیاست خارجى آمریکا به عنوان «جناح باز شکارى» شناخته مى‏شوند، به‏زودى پیدا کرد. از چهره‏هاى بارز این مدافعان مى‏توان از کیسینجر و برژینسکى نام برد. از نظر کیسینجر گرچه نقاط بحران بر روى گسل‏هاى تمدنى قرار ندارند، اما کلیّت نظریه هانتینگتون قابل قبول است. برژینسکى نیز در تأیید این نظریه معتقد است که اساساً درگیرى‏هاى ژئوپولیتیک تاریخ مدرن خاتمه یافته و مسائل بین‏المللى اساساً ابعاد فرهنگى – فلسفى یافته‏اند. نیکسون نیز با همین تلقى از تهدید اسلام نام مى‏برد. در این یادداشت سعی شده است با کاربست نظری برخورد تمدنها به توصیف وقایع اخیر در فرانسه و جامعه ی مسلمان فرانسوی، بپردازیم.

دولت فرانسه و جامعه مسلمان فرانسه

دولت فرانسه و مجلس ملی هر از چند گاهی قوانینی را بمنظور اعمال محدودیت هایی بر جامعه مسلمان فرانسه اعمال و تصویب می کند. قانونی که در حال حاضر در مجلس ملی فرانسه موجود است و در نوبت تصویب، با عنوان قانون “محافظت” از جمهوری و ارزشهای فرانسه تدوین شده و به عاملی برای جداییی و تفرقه بیشتر، تبدیل شده است. مسلمانان و رهبران جامعه مسلمان تقریباً شش میلیون نفری فرانسه – بزرگترین جامعه اروپای غربی – بیم آن دارند که این قانون به طور ناعادلانه آنها را به حاشیه براند و اما برخی از رهبران سیاسی مسلمان نیز به انگیزه های سیاسی در پشت پرده ی این تلاشهای سیاسی دولت و مجلس ملی فرانسه، اشاره می کنند. ماکرون در روز جمعه هفته گذشته اعلام کرد که پیش نویس این قانون در دسامبر معرفی می شود و از این قانون به عنوان “حفظ کشور سکولار فرانسه با حفظ دین و انجام مناسک دینی اما در خارج از بخش آموزش و بخش عمومی جامعه، توصیف کرد. بسیاری از ناظران نیز معتقدند که این قانون مستقیما افراط گرایی اسلام گرایان را هدف قرار می دهند. این قانون پیش از این در اواخر سال جاری بحث های شدیدی را برانگیخته است و بسیاری از جوامع مسیحی اروپایی از این قانون دولت فرانسه که با عنوان مقابله با تجزیه طلبی اسلامی نامبرده شده است، استقبال می کنند. ماکرون گفت: “سکولاریسم چارچوب یک فرانسه متحد است.” در این قانون اختصاص بودجه بیشتر به مساجد و مدارس خصوصی مذهبی و از ورود ائمه جماعات خارج از جامعه مسلمان فرانسه، ممانعت به عمل آمده و نظارت بر انجمن ها و افراد مظنون به “تجزیه طلبی” – از جمله در بخش دولتی و ورزشی – بیشتر شده و اقدامات تهدیدی علیه برابری جنسیتی ممنوع می گردند.

وزیر کشور فرانسه جرالد دارمانین ، نوه یک مهاجر مسلمان، اخیراً به رادیو فرانسه گفت: “هیچ ناسازگاری بین مسلمان بودن و شهروند فرانسوی بودن وجود ندارد. در عوض، وی گفت، هدف این قانون حمله به “دشمنان فرانسه”، گروههای تروریستی و سیاسی که “الگوی فرانسه از بیان آزاد، روش زندگی و شیوه آموزش فرزندانمان” را تهدید می کنند، است. ماکرون نیز خواستار محافظت از ملت در برابر نیروهای تجزیه طلب شده است. وی با اشاره به چارلی عبدو( طراح کاریکاتور توهین آمیز به حضرت محمد(ص)، از “حق ارتکاب کفر به دیگر ادیان چون اسلام” دفاع کرد. رئیس جمهور فرانسه گفت: “هرگز در فرانسه جایی برای کسانی که سعی در وضع قوانین بنیادگرای مذهبی، دارند وجود نخواهد داشت.” و افزود “اغلب با انگیزه های مذهبی، گاهی اوقات با کمک قدرت های خارجی اقدامات تخریبی بمنظور تهدید جامعه و اتحاد فرانسوی انجام می شود “.

جواد باچاره، مدیر گروه مبارزه با اسلام هراسی در فرانسه، که به داشتن ارتباط با اخوان المسلمین متهم شده است، گفت: “ما در آستانه پایان دوره اول کار ماکرون هستیم “او با نزدیک شدن به انتخابات، بمنظور پیروزی در کارزار انتخاباتی و کسب رای از جامعه بنیادی مسیحی فرانسه در انتخابات، اقدام به حمایت از کاریکاتورها با شعار آزادی بیان نموده است”. باچاره افزود که “خشونت به جامعه خاصی تعلق ندارد.” تروریسم به یک جامعه واحد تعلق ندارد. این پدیده ای است که باید با آن مبارزه شود. اما زدن برچسپ تجزیه طلبی به کل یک جامعه درست نیست زیرا تنها یک عضو دست به حملات تروریستی زده است.”

اختلافات عمیق در جامعه فرانسه

روسای جمهور قبل از ماکرون سعی کردند تا مهر فرانسه را بر اسلام بزنند و اطمینان حاصل کنند که جامعه مسلمان بزرگ و متنوع این کشور با ارزشهای سکولار سرسختانه آن، سازگاری و تساهل دارند. ماکرون نیز از این قاعده مستثنی نیست، اما هنوز نتوانسته است وعده های ایجاد “اسلام در فرانسه” را به واقعیت تبدیل کند. قانون آینده ممکن است اولین قدم وی در این راستا باشد.

نظرسنجی اوکوسدا دنستو در این ماه نشان می دهد که بیش از سه چهارم پاسخ دهندگان از قانون ضد جدایی طلبی جامعه مسلمان فرانسه حمایت کردند، حتی اگر تقریباً نیمی از آنها نگران بودند که ممکن است اختلافات در کشور را عمیق تر کند. این استدلال را تحقیق دیگری قوت بخشیده است، یک نظرسنجی ایفوبپ که در آن حدود ۷۴٪ از مسلمانان زیر ۲۵ سال ادعا کردند که ایمان و اسلام را بر جمهوری فرانسه ترجیح و فراتر می نهند که این نشان دهنده ی اختلاف عمیق و دوقطبی بودن جامعه مسلمان و سکولار-مسیحی در فرانسه دارد.

الکساندر دل واله ، مفسر سیاسی، کتابی که در سال ۲۰۱۹ با همکاری مشترک وی تالیف یافته است، در این کتاب تلاش ادعایی اخوان المسلمین برای نفوذ و تسخیر غرب را شرح می دهد. دل واله گفت: “رئیس جمهور ماکرون فهمید که باید قانون و سیستم را تقویت کند، زیرا تاکنون ما قادر به مواجهه با این جدایی طلبی عجیب، این توتالیتاریسم عجیب و غریب که همیشه از طریق دین پنهان بود، نبودیم.” وی افزود: “هیچ کس مسلمانان را از رفتن به مسجد منع نمی کند و ما فقط می خواهیم پروژه توتالیتر، تجزیه طلب و برتری طلب مسلمانان را ممنوع کنیم.”

اما راهبران جامعه مسلمان مسیحی اوضاع را متفاوت می بینند. آنها استدلال می کنند که این قانون پیش بینی می کند که بیشتر اکثر قریب به اتفاق مسلمانان فرانسه که به ایمان خود مسالمت آمیز عمل می کنند، تجزیه طلب و برچسپ تجزیه طلبی به آنها داده می شود. کامل کبتانه، رئیس مسجد لیون به روزنامه لو فیگارو گفت: “این مفهوم جدایی طلبی من را بسیار آزار می دهد.” چه چیزی از هم جدا می شود؟ نه مسلمانان، مسلمانان فقط می خواهند بین خودشان اتحاد و ادغام شکل بگیرد.”

واکنش جهان اسلام چگونه بوده است؟

بسیاری از کشورهای اسلامی دفاع ماکرون از کاریکاتورها را محکوم کرده و خواستار تحریم کالاهای فرانسوی شده اند. ترکیه: ترکیه یشرو این اعتراضات بود، رئیس جمهور رجب طیب اردوغان گفت که ماکرون نیاز به “بررسی سلامت روان” دارد و وی را به اجرای یک برنامه ضد اسلامی متهم کرد. “وی در مورد اروپا، با مقایسه رفتار مسلمانان در اروپا با رفتار نازی ها با یهودیان گفت: “شما به معنای واقعی فاشیست هستید، به معنای واقعی حلقه های زنجیره نازیسم هستید.” اردوغان روز دوشنبه در طی یک سخنرانی تلویزیونی گفت: هرگز به کالاهای دارای برچسب فرانسه اعتبار ندهید و آنها را خریداری نکنید”. فرانسه دهمین وارد کننده بزرگرمحصولات به ترکیه است و ترکیه هفتمین بازار صادراتی فرانسه است. فرانسه نیز به شهروندان خود در ترکیه اخطار داده است که “به دلیل بافت” محلی و بین المللی “” هوشیاری زیادی “داشته باشند و از هرگونه تجمع و تظاهرات در مکان های عمومی جلوگیری کنند.

عربستان: عربستان سعودی ، زادگاه اسلام ، تصاویر “توهین آمیز” به هر یک از پیامبران اسلام را محکوم کرده است. یک مقام وزارت امور خارجه عربستان در بیانیه ای گفت: “پادشاهی عربستان سعودی هرگونه تلاش برای پیوند اسلام با تروریسم را رد می کند و کاریکاتورهای توهین آمیز به حضرت محمد (ص) یا هر پیامبر دیگر را محکوم می کند.” کاربران شبکه های اجتماعی در عربستان سعودی و امارات متحده عربی خواستار تحریم غول سوپرمارکت فرانسوی کارفور شده اند. تاجران در اردن ، کویت و قطر کالاهای فرانسوی را از قفسه های فروشگاه خارج کرده اند و دانشگاه قطر هفته فرهنگ فرانسه را نیز لغو نمود. همچنین در عراق، سوریه، لیبی، نوار غزه و بنگلادش تظاهرات هایی برگزار شده است که آخرین آنها ده ها هزار اعتراض کننده که بنر چهره ی سوخته ماکرون را در دست داشتند، شامل شد.

پاکستان: عمران خان نخست وزیر پاکستان گفت ماکرون “احساسات ضد مسلمان را تشویق می کند و مسلمانان را تحریک می کند. وی همچنین سفیر فرانسه را بمنظور اعتراض به کارکاتور فراخواند.

مصر: در اظهار نظرهای روحانیون عالی کشوردر دانشگاه الازهر مصر این کاریکاتورها را نکوهش کرده و گفته است که اظهارات ماکرون بخشی از یک کارزار منظم انتخاباتی برای استفاده از اسلام بمنظور پیروزی در مبارزات و انتخابات سیاسی خود بود. شورای بزرگان مسلمان مستقر در ابوظبی گفت که در حال برنامه ریزی برای آغاز مراحل قانونی علیه چارلی ابدو( طراح کاریکاتور) و “همه کسانی است که به اسلام توهین می کنند”..

ایران: به گفته رسانه های دولتی، وزارت امور خارجه در ایران کاردار فرانسوی را احضار کرده است تا “هرگونه توهین و بی احترامی به پیامبر اسلام … و ارزشهای ناب اسلام از سوی هر شخص بدون توجه به موقعیت آنها” را به شدت محکوم کند.

لیبی: دولت توافق ملی به رسمیت شناخته شده در لیبی توسط سازمان ملل اظهارات ماکرون را “قاطعانه” محکوم کرده و خواستار عذرخواهی شده است. همچنین گروه اسلامگرای فلسطینی حماس، طالبان در افغانستان و جنبش شیعه لبنان حزب الله این اقدام دولت فرانسه را محکوم می کنند.

اروپا چگونه پاسخ داده است؟

رهبران اروپایی در اطراف ماکرون تجمع کرده و از حملات علیه وی به ویژه از ترکیه انتقاد کرده اند.

آلمان: در آلمان، سخنگوی صدراعظم آنگلا مرکل، استفن سیبرت گفت: “آنها اظهارات افتراآمیزی هستند که کاملاً غیر قابل قبول هستند، خصوصاً در مورد قتل وحشتناک معلم فرانسوی ساموئل پاتی توسط یک متعصب اسلامگرا.” وزیر خارجه آلمان ، هایکو مائاس ، در پاسخ به مجله ی دبلیو اس حملات شخصی اردوغان به ماکرون را “سخیف ترین کار” توصیف کرد.

هلند: نخست وزیر هلند مارک روته در توئیتر خود نوشت: “سخنان رئیس جمهور اردوغان خطاب به رئیس جمهور امانوئل مکرون غیرقابل قبول است” و افزود هلند “برای آزادی بیان و در برابر افراط گرایی و رادیکالیسم” ایستاده و مقاومت می کند.

ایتالیا: نخست وزیر ایتالیا جوزپه کنته در توئیتر خود نوشت: “توهین های شخصی ادوغان به برنامه مثبتی که اتحادیه اروپایی می خواهد با ترکیه داشته باشد، کمکی نمی کند و باعث به بن بست رسیدن مذاکرات برای پیوستن ترکیه به اتحادیه ی اروپایی می شود.

اتحادیه ی اروپایی: چندین مقام اتحادیه اروپا اظهارات اردوغان را مورد انتقاد قرار دادند، کمیسیون اروپا به اردوغان هشدار داد که وی با این اقدامات، به امیدهای ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا بیشتر آسیب می زند. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی گفت که اظهارات اردوغان “غیر قابل قبول” است و از ترکیه خواست “جلوی این مارپیچ خطرناک تقابل” را بگیرد، در حالی که چارلز میشل، رئیس شورای اروپا، به محکوم نمودن گفته های اردوغان پرداخت”.

 

واکنش ها در فرانسه

پس از اظهارات اردوغان، فرانسه روز شنبه سفیر خود در ترکیه را فراخواند. شورای مسلمانان فرانسه (CFCM) ، که شورای میانجی میان دولت فرانسه و مسلمانان است، در بیانیه ای گفت که مسلمانان در فرانسه “مورد آزار و اذیت” قرار نمی گیرند. در این گزارش آمده است: “فرانسه کشور بزرگی است، شهروندان مسلمان مورد آزار و اذیت قرار نمی گیرند، آنها مساجد خود را آزادانه احداث می کنند و آزادانه دین خود را انجام می دهند.” محمد موسوی، رئیس شورای مسلمانان فرانسه از مسلمانان فرانسوی خواست “از منافع” ملت دفاع کنند. وی گفت: “ما می دانیم که مروجین این کارزارها می گویند آنها از اسلام و مسلمانان فرانسه دفاع می کنند، اما از آنها می خواهیم منطقی باشند. تمام برنامه های تفرقه افکنی علیه فرانسه نتیجه مثبتی ندارد و اختلافات را گسترده تر می کند.”وی گفت قانون فرانسه به مردم “حق نفرت” از کاریکاتورها را داده است، اما گفت که او از موضع مکرون حمایت می کند.

مدف، بزرگترین اتحادیه تجاری فرانسه نیز گفت که از دولت فرانسه حمایت می کند. رئیس انجمن روکس گفت: “من از شرکت ها می خواهم در برابر باج خواهی مقاومت کنند و فعلاً این تحریم را تحمل کنند.”وی گفت: “در این گونه مواقع ما باید اصول را بر فرصت و منافع برای گسترش کار خود ارجحیت دهیم.”

سخن آخر

هانتینگتون در کتاب برخورد تمدن ها تأکید می کند که نقش و اهمیت دین در سیاست های جهانی افزایش یافته است. دین عامل اجتماعی است که خلا حاصل از دست دادن ایدئولوژی سیاسی را پر کرده است. مردم به منابع جدید هویت، اشکال جدید جامعه پایدار و مجموعه های جدید احکام اخلاقی نیاز دارند تا احساس معنا و هدف برای آنها فراهم کند. هانتینگتون اشاره دارد که جوامع مسلمان، برخلاف جوامع آسیایی، با تأیید مجدد و تجدید حیات دین، هویت فرهنگی خود را اعلام کرده اند. هانتینگتون استدلال می کند که تجدید حیات اسلام “مظهر پذیرش مدرنیته، نفی فرهنگ غربی و پذیرش مجدد اسلام به عنوان راهنمای زندگی در دنیای مدرن است”. دین عامل اصلی است که سیاست و جامعه مسلمانان را از سایر کشورها متمایز می کند. وی اضافه می کند که شکست اقتصادهای ایالتی، جمعیت جوان بسیار زیاد و سبک استبدادی حکمرانی، همگی به تجدید حیات اسلام و ازنزوای مسیحیت در جامعه کمک کرده اند.